Kiosk - kup onlineKiosk - Ladnydom.pl

Dom Handlowy w Mławie. Handlowiec to perła PRL-u [WYWIAD]

WG/ Wywiad: Agnieszka Rumińska

Dom Handlowy w Mławie w czasach PRL-u był symbolem nowoczesności, jednak Handlowiec równie dobrze mógłby powstać współcześnie i stać się wydarzeniem architektonicznym roku. Modernistyczny Handlowiec - obiekt o finezyjnie przeszklonej fasadzie zainteresował Bartłomieja Ponikiewskiego, miłośnika architektury i fotografa, z którym rozmawiamy o jego poszukiwaniach i fascynacji tym wyjątkowym budynkiem.

Dom Handlowy w Mławie

Dom Handlowy w Mławie - modernistyczny, trzykondygnacyjny dom towarowy, wybudowany został przy ul. Chrobrego 7 na początku lat 60. XX wieku, według projektu Stanisława Kolendo. W całej Polce (zarówno w dużych miastach, jak i mniejszych miasteczkach) za sprawą przedsiębiorstwa Państwowe Domy Towarowe, powstawały wtedy domy handlowe i pawilony - najczęściej były to sztampowe obiekty, nie wyróżniające się dobrą architekturą. Dom Handlowy w Mławie jest jednak inny. Dostrzec tu można elementy nawiązujące do pięciu punktów nowoczesnej architektury Le Corbusiera.

Tak o Domu Handlowym w Mławie pisze Filip Springer w Księdze Zachwytów:

"Prosty pawilon na planie wydłużonego prostokąta oplótł Kolendo dwoma pasami okien o gęstych, rytmicznych, pionowych podziałach. Na krótszych bokach budynku umieścił osłonięte takimi sami pasmami klatki schodowe, które całemu obiektowi nadają niezwyklej dynamiki i gracji. Za dnia obfite przeszklenia miały doświetlić wnętrze, po zmierzchu emanować elektryczną jasnością."

Dom Handlowy Mława - architektura

Dlaczego Dom Handlowy w Mławie jest taki inny? Dlaczego nie powstał tu obiekt "z matrycy", ale prawdziwa perła modernizmu? Podczas II wojny światowej, Mława utraciła blisko 60% zabudowy. Budowa największego domu w powiecie miała wydźwięk propagandowy. Handlowiec w Mławie miał być symbolem nowoczesnego, prężnie rozwijającego się miasta. Zadanie zaprojektowania obiektu otrzymał Stanisław Kolendo. Architekt pełnił funkcję zastępcy kierownika Katedry Projektowania Budynków Przemysłowych na Politechnice Krakowskiej. Projektował budynki głównie w dużych miastach - Warszawie czy Lublinie. Tworzył głównie obiekty na potrzeby przemysłu, laboratoriów i instytutów naukowych. Wraz z Tadeuszem Miazkiem zaprojektował on w 1936 roku warszawski meczet (pokonując w konkursie m.in. Marka Leykama i Macieja Nowickiego). Jest autorem kilku willi na Saskiej Kępie, w Skolimowie i Konstancinie.

Budowa Domu Handlowego w Mławie, według projektu Stanisława Kolendo, ruszyła na przełomie 1958 i 1959 roku. Handlowiec został oficjalnie otwarty w w marcu 1963 roku. Budynek szybko stał się wizytówką miasta. Jego modernistyczną bryłę oglądać można na licznych pocztówkach z lat 60. i 70. XX wieku.

Dom Handlowy w Mławie - co dalej?

W latach 70. XX wieku Dom Handlowy w Mławie stał się własnością Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców „Społem” w Ciechanowie (z oddziałem w Mławie). Zyskał nową nazwę - Dom Handlowy Społem. Następnie obiekt przeszedł w ręce Powszechnej Spółdzielni Spożywców "Spójnia" w Mławie. W grudniu 2019 roku sprzedano budynek prywatnemu mławskiemu przedsiębiorcy, który od kilkunastu lat prowadził w nim kręgielnię

Jak pisze Filip Springer w Księdze Zachwytów: "Dziś Handlowiec cierpi na wszystkie choroby architektury powstałej w tamtych czasach - jest brudny, sfatygowany i obwieszony reklamami."

W 2012 roku układ urbanistyczny, którego Dom Handlowy jest częścią, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego. 4 lata później na dachu Handlowca pojawił się szpecący maszt telekomunikacyjny. W 2017 roku ruszyła procedura wpisania Handlowca do rejestru zabytków.

Dom Handlowy "Handlowiec" w Mławie
Dom Handlowy "Handlowiec" w Mławie
fot. www.facebook.com/domhandlowyhandlowiec

Z Barłomiejem Ponikiewskim, założycielem strony na facebooku poświęconej Handlowcowi, rozmawiała Agnieszka Rumińska:

Agnieszka Rumińska: Mówisz, że był tzw. "oknem na świat". Dziś Handlowiec przegrywa z dyskontami spożywczymi i mało kto pamięta o jego świetności. Dlaczego akurat Ciebie ten budynek tak mocno oczarował?

Bartłomiej Ponikiewski: Pierwsze są wspomnienia z dzieciństwa, lata 80., 90., kiedy obiekt był najnowocześniejszym sklepem w mieście, samoobsługowym  i najlepiej zaopatrzonym. Z czasem zacząłem dostrzegać jego formę i tak zaczęło się moje zauroczenie nurtem modernizmu. Obserwując Dom Handlowy można dojść do wniosku, że jego bryła to nie tylko dalekie echa stylu międzynarodowego, ale śmiem zaryzykować stwierdzenie, że świadome nawiązanie do pięciu punktów nowoczesnej architektury Le Corbusiera. W Mławie, gdzieś na północnym Mazowszu, w małym powiatowym miasteczku, taka perełka!

Postanowiłem dokonać fotograficznej dokumentacji architektury Handlowca. Następnie, równolegle, zdałem sobie sprawę, że Handlowiec, to nie tylko budynek ale także ludzie. Zacząłem więc poznawać osoby, które albo pracowały podczas budowy albo w już istniejącym budynku. W dużej mierze, opowiadane przez nich wspomnienia stają się uzupełnieniem historii tego budynku.

Założyłeś fanpage, na którym umieszczasz stare i nowe zdjęcia tego budynku, zbierasz też materiały na jego temat. Co do tej pory udało Ci się odkryć? 

- Projektanta. Pierwotnie projekt miał zostać nakreślony na przysłowiowym kolanie, w jednej z mławskich restauracji, przez powiatowego architekta. Tzw. Państwowe Domy Towarowe (pierwotnie Powszechne Domy Towarowe), powstawały w wielu miastach powiatowych, z reguły na zasadach typizacji. Jednak kontaktując się z wieloma osobami z Mławy, Gdyni, Krakowa i Warszawy, udało mi się ustalić, że Mławski PDT otrzymał projekt indywidualny. Przygotował go Stanisław Kolendo.

Postać tego architekta wydaje się być bardzo interesująca, nie tylko ze względu na jego romans z Mławą. Architekt jest znany także z m.in.: z projektu meczetu w Warszawie wykonanego w zespole z Tadeuszem Miazkiem, za który otrzymali I nagrodę w konkursie SARPu (1936 r.), otrzymał on również I równorzędną nagrodę na budynek „Orbisu” w Warszawie, wspólnie z Władysławem Pieńkowskim (1949 r.). Jedną z udokumentowanych realizacji Kolendo jest budynek głównego Instytutu Chemii Przemysłowej w Warszawie przy ul. Rydygiera 8 (1950 r.). Z tego co mi wiadomo, brał on również udział w kilku realizacjach wykonywanych z ramienia Biura Odbudowy Stolicy. Budowa mławskiego PDTu według projektu Kolendo rozpoczęto na przełomie lat 1958-1959, a zakończono w 1963 roku.

Handlowiec stał się centralnym, a zarazem największym domem handlowym w skali powiatu. Zaczął być traktowany jako symbol nowoczesności, a jego wizerunek pojawiał się na licznych pocztówkach oraz fotografiach szczególnie z lat 60. i 70. XX wieku.

Czy praca nad źródłami była trudna? Jak udało Ci się wyszukać te wszystkie informacje?

- Wszystkie potencjalne informacje na temat obiektu są rozproszone. Archiwa, obecny właściciel, byli pracownicy, czy też wątek projektanta. Istotnym źródłem okazała się ówczesna prasa, mam na myśli Trybunę Mazowiecką, która sporo miejsca poświęcała powiatowej tematyce. We współczesnych opracowaniach dotyczących lokalnej architektury prym wiedzie secesja. Jedyna wzmianka o Handlowcu pojawia się w tekście Ryszarda Małowieckiego, który pisze:

„Jako jeden z unikalnych przykładów bardziej indywidualnego podejścia do projektowania wymienić można dom towarowy usytuowany w środku kwartału między ul. Chrobrego i Wigury.”(Rozwój Przestrzenny Mławy, Ziemia Zawkrzeńska Tom III, Mława 1996)

Dzięki moim rozmówcom, udaje się wszystko składać w spójną całość. To nie koniec, poszukiwania trwają. Do zbadania pozostało kilka interesujących wątków oraz źródeł. Myślę, że mogą one nas pozytywnie zaskoczyć.

Planujesz jakąś publikację dotyczącą tego budynku?

- W najbliższym czasie chcę skończyć esej fotograficzny, czyli to co było pierwotnym zamierzeniem. Chciałbym zaprezentować go szerszemu gronu np. podczas wystawy, a później, może wydanie albumu. Inną kwestią jest opracowanie Handlowca pod kątem stricte architektonicznym. Mam na myśli przygotowanie rzetelnego opisu bryły i włączenie go np. do jakiejś szerszej publikacji.

Handlowiec to jeden z niewielu już domów handlowych z czasów PRL-u, który nadal funkcjonuje. W Warszawie większość kultowych domów handlowych jak Supersam, czy Feniks zniknęło, to samo czeka Sezam. Jaka jest twoim zdaniem przyszłość Handlowca? Myślisz, że zdoła oprzeć się nowoczesnym centrom handlowym?

- W 30 tysięcznej Mławie, funkcjonuje blisko 10 dyskontów spożywczych oraz dwa duże markety. Cóż, konkurencja zrobiła swoje, a wnętrze Domu Handlowego mocno się zmieniło.

Jakiś czas temu pojawiły się plany przystosowania obiektu, według współczesnych standardów. Jednakże koszta przerosły obecnego właściciela. Być może gdyby tak się stało, nie było by o czym pisać. Nie trzeba daleko szukać. Przykład olsztyńskiego PDT-u Dukat, który co prawda znalazł inwestora, ale budynek został całkowicie przebudowany.

Warto mieć świadomość, że Państwowe Domy Towarowe powstały na bazie zmian, jakie zaszły w Polsce po 1945 roku. Historia obeszła się wyjątkowo surowo, z takimi przedwojennymi firmami, jak Dom Towarowy Braci Jabłkowskich. Były to obiekty o proweniencji kapitalistycznej. Teraz rozmawiamy o pozostałościach kolejnej epoki. Można powiedzieć, że sytuacja nieco się odwróciła.

Handlowiec to funkcjonalistyczna architektura, która sprawdzała się przez blisko pół wieku. Wnętrza na wolnym planie można swobodnie kształtować. Przykładem może być jeden z obecnych najemców Handlowca, który zaadoptował całe piętro na kręgielnię. Usytuowanie budynku względem południa oraz pasmowe okna, czynią wnętrza idealnie doświetlonymi. Handlowiec mógłby spokojnie funkcjonować jako powierzchnia handlowo-usługowa, niekoniecznie jako centrum handlowe, może centrum kultury?

Czy mieszkańcy Mławy lubią Handlowca?

- Lokalnie mało kto ocenia go pod kątem wartości stricte architektonicznej.

Jakbyś próbował przekonać kogoś do polubienia tej architektury?

- Metodą małych kroczków. W zeszłe wakacje przy pomocy Domu Kultury w Mławie udało mi się opracować i zrealizować Archi Spacer po śródmieściu Mławy. Spacer był tak zaplanowany aby Handlowiec stanowił jego ukoronowanie. Jego historia, nawiązania do światowej architektury, unikatowość w skali Polski. Uczestnicy, przyzwyczajeni do podkreślania wyjątkowości lokalnej secesji, nie szczędzili słów zdumienia po prezentacji Handlowca. Jednak wzbudzenie sympatii nie zawsze oznacza, że dany budynek przetrwa...

Bartłomiej Ponikiewski, autor strony na facebooku "Handlowiec - Dom Handlowy" modernistycznym domu handlowym w Mławie
Bartłomiej Ponikiewski, autor strony na facebooku "Handlowiec - Dom Handlowy", poświęconej modernistycznemu domu handlowemu w Mławie
fot. Magdalena Sawicka.

Bartłomiej Ponikiewski - Założyciel strony na facebooku poświęconej Handlowcowi oraz bloga Betonowe. Absolwent politologii na Uniwersytecie Gdańskim. W latach 2008-2013 współpracował ze Studencką Agencją Fotograficzną Uniwersytetu Gdańskiego oraz Kaszubskim Uniwersytetem Ludowym. Od 2009 roku mikro przedsiębiorca. Aktualnie student I roku fotografii na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Współpracuje ze Stowarzyszeniem Powojenny Modernizm. Dokumentuje zmieniającą się i znikającą architekturę XX wieku.

    Więcej o:

Skomentuj:

Dom Handlowy w Mławie. Handlowiec to perła PRL-u [WYWIAD]