"Tu było, tu stało" zapomniane miasto

Mapa "Tu było, tu stało"

Na spacer zaprasza Patrycja Jastrzębska, autorka projektu "Tu było, tu stało". Wspólnie z ze Stowarzyszeniem Miłośników Ziemi Mazowieckiej "Masław" działa na rzecz ocalenia od zapomnienia nieistniejące już budynki warszawskie.

Mapa,która ukaże się już w połowie października, jest częścią projektu "Tu było, tu stało...", zawiera opisy dwudziestu wybranych warszawskich budynków o charakterze zabytkowym, które zostały zburzone po 1989 r. Projekt ma zwrócić uwagę na skalę zjawiska, jakim jest zaniedbanie, a w efekcie końcowym wyburzanie warszawskich obiektów architektonicznych o często wysokiej wartości artystycznej i historycznej. Działanie to ma także na celu wskazać na wciąż zmieniającą się przestrzeń miejską, niekiedy w negatywnym wymiarze.

Mapa będzie bezpłatna dostępna min. w Domu Spotkań z Historią w Warszawie i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

W poniższym zestawieniu prezentujemy kilka wybranych budynków, których już na ulicach stolicy nie zobaczysz...

Supersam, ul. Puławska 2.

Supersam został wybudowany w latach 1960-62 wg. projektu Jerzego Hryniewieckiego, Macieja Krasińskiego i Ewy Krasińskiej. Autorem konstrukcji obiektu był Wacław Zalewski, Stanisław Kuś i Andrzej Żórawski. Dekorację malarską wykonali: Gabriel Rechowicz i Edward Krasiński. Budynek słynął z nowoczesnej, modernistycznej architektury z unikatową konstrukcją dachu. Obiekt został wyburzony w 2006 r., mimo głośnych protestów środowisk architektów, ludzi kultury i sztuki, zainteresowanych mieszkańców, a także mimo nagłośnienia sprawy przez media.

W miejscu Supersamu powstaje właśnie nowoczesny biurowiec.

Stadion Dziesięciolecia

Wybudowany w latach: 1954-1955 r. w rekordowym tempie (11 miesięcy). Jego pełna nazwa brzmiała Stadion Dziesięciolecia Manifestu Lipcowego (22 lipiec). Zaprojektowany przez zespół architektów: Jerzego Hryniewieckiego, Jerzego Sołtana i Zbigniewa Ihnatowicza, po rezygnacji dwóch ostatnich architektów, zespół głównych projektantów tworzyli także Marek Leykam i Czesław Rajewski (nastąpiła znaczna modyfikacja pierwotnego projektu). Nowoczesna forma stadionu naziemnego połączona została z detalem socrealistycznym. Stadion spełniał funkcje stadionu piłkarskiego i lekkoatletycznego, w PRL odbywały się tu także imprezy propagandowe. Do niedawna znany z jednego z największych bazarów w Europie "Jarmarku Europa" (funkcjonującego od 1989 r.), na którym można było kupić dosłownie wszystko (łącznie z tym, co nielegalne). Zburzony w 2008 r., w tym miejscu powstaje nowy Stadion Narodowy.

W starą strukturę Stadionu Dziesięciolecia został wkomponowany Stadion Narodowy.

Pawilon Chemia, ul. Bracka 9

Obiekt wybudowany w 1961 r. wg. projektu Jana Bogusławskiego i Bohdana Gniewieskiego. Był to jeden z bardziej interesujących przykładów powojennej modernistycznej architektury w Polsce - całkowicie przeszklony, o stalowej konstrukcji oraz przestronnym i funkcjonalnym wnętrzu.W zaniedbanym budynku od kilku lat funkcjonował second-hand, a reklamy i tablice wywieszone na obiekcie skutecznie zacierały nowatorski wygląd pawilonu. Wyburzony, mimo głośnych protestów, w 2008 r.

W  miejscu modernistycznego pawilony dziś wyrósł nowoczesny dom handlowy.

Kompleks Basenów Legii, ul. Łazienkowska 1

Główne założenie kompleksu projektu Aleksandra Kodelskiego, Romualda Raksimowicza (wieża skoków) wniesiono w 1928 r. Składała się na niego: niecka basenu, 10-metrowa wieża skoków o finezyjnym kształcie oraz budynek szatni. W 1956 roku powstał drugi, południowy basen proj. Jerzego Hryniewickiego, Marka Leykama i Czesława Rajewskiego. W l. 60 i 70. baseny Legii były kultowym miejscem spotkań Warszawiaków. W latach 90. obiekt został wyłączony z użytkowania, odtąd podlegał systematycznej dewastacji. W 2008 r. zburzono niecki basenowe oraz pawilon socjalno-usługowy z przełomu l. 60/70 - obiekty nie wyróżniające się architektonicznie. Natomiast w 2011 r., mimo wcześniejszych zapewnień, wyburzono wieżę skoków oraz budynek szatni ze znakomitymi mozaikami projektu Hanny i Gabriela Rechowiczów (1967) - dwa obiekty będące wspaniałym przykładem funkcjonalizmu lat. 20.

fot. Karolina Tabak

W miejscu dawnych basenów Legii powstał parking przy odnowionym stadionie.

Budynek CIECH-u, ul. Powązkowska 46/50

Projekt autorstwa czeskich architektów powstał pod koniec l. 60, ale budowa obiektu trwała prawie 20 lat. Firma CIECH przeprowadziła się do ukończonego budynku w 1991 r. Budynek posiadał niezwykłą formę przypominającą odwróconą piramidę, określano go też mianem "postawionego na głowie zigguratu". Biurowiec posiadał wysoki, jak na czasy PRL-u, standard - marmurowy hol z fontanną, oranżerie, lustra, automatyczne drzwi, ogromna, nowoczesna sala konferencyjna, stąd określenie obiektu: "pałac CIECH-u". Obiekt okazał się jednak bardzo drogi w utrzymaniu, poza tym względy zdrowotne (wysokie stężenie azbestu użytego w materiałach budowlanych) spowodowały, że w 2008 r. firma CIECH wyprowadziła się z biurowca. Budynek został wyburzony w 2011 r., na jego miejscu firma Marvipol wybuduje nowoczesne apartamentowce.

Dom Handlowy Feniks, Żelazna 32

Budynek powstał w 1971 r., zaprojektowany przez Jana Zdanowicza w stylu modernistycznym. Stanowił fragment osiedla Pańska. Rzadko spotykanym rozwiązaniem było zastosowanie wykończenia wykończenia elewacji panelami z aluminium. W 1972 r. otrzymał tytuł mistera Warszawy za najładniejszy budynek w stolicy. Wyburzony w 2009 r., na jego miejsce powstanie biurowiec.

Willa Szyllerów, ul. Wał Miedzeszyński 756

Wybudowana w 1928 r. wg. projektu Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy. Budynek stanął na terenie działki zwanej Amandówką - od imienia jednej z właścicielek gruntu, Otylii Amandy Wolfram. Wspaniały przykład funkcjonalizmu i jeden z najwcześniejszych zrealizowanych obiektów tego stylu w architekturze Warszawy. Budynek przez wiele lat opuszczony, popadał w ruinę. Zburzono go, pomimo głośnych protestów, w 2002 r. w związku z poszerzaniem Wału Miedzeszyńskiego i budową mostu Siekierkowskiego.

Hala Koszyki, ul. Koszykowa 61/63

Zaprojektowana w 1905-1908 r. przez Juliusza Dzierżanowskiego, powstała na terenie dawnego folwarku Koszyki. Wspaniałą dekorację rzeźbiarską wykonał Zygmunt Otto, nawiązując do stylu art nouveau. Hala posiadała nowoczesną konstrukcję - zastosowano w niej stalowe, nitowane kratownice, które wykonała firma Gostyńskiego, natomiast okucia i bramy były dziełem warsztatu H. Zielezińskiego. Przez kilkadziesiąt lat swojego istnienia budynek służył Warszawiakom jako miejsce targowe. Hala została rozebrana w 2008 r., za pozwoleniem stołecznej konserwator, pod warunkiem, że inwestor odbuduje ją w historycznym kształcie po konserwacji elementów konstrukcji obiektu. Deweloper do tej pory nie podjął się jej odbudowania.

Skocznia narciarska na Mokotowie

Zaprojektowana przez inż. Jeremiego Strachockiego (gł. architekt), wzniesiona w 1955 r. (szybkie tempo jej budowy podyktowane było V Międzynarodowym Festiwalem Młodzieży i Studentów), ale ostatecznie obiekt oddano w 1959 r. Skocznia znana była także pod nazwą Skarpa od położenia na skarpie warszawskiej. Obiekt, jak na tamte czasy, był ultranowoczesną skocznią igielitową. Skocznia była zaopatrzona w sztuczne oświetlenie i miała być przystosowana do użytkowania o każdej porze roku - jednakże ze względu na użyty materiał - igielit - w zimie była ona niebywale niebezpieczna. Była to pierwsza skocznia na świecie wykonana w konstrukcji kablobetonowej. Obiekt przez lata służył do celów treningowych należąc do Warszawskiego Klubu Sportowego. Po 1989 r. obiekt stał opuszczony, nieużytkowany i popadał stopniowo w ruinę. Skocznia została rozebrana w grudniu 2010 r.

Kina: Praha (ul. Jagiellońska 26), Moskwa (ul. Puławska 17), Skarpa (ul. Kopernika 5/7/9)

Kino Praha to pierwsze w Warszawie powojenne kino, wybudowane w latach 1948-49 według projektu Jana Bogusławskiego oraz Józefa Łowińskiego. Autorem wystroju rzeźbiarskiego w stylu socrealizmu był Stefan Sikora. Kino było przykładem modernistycznej architektury z elementami socrealizmu. Ostatni seans odbył się 7 lipca 2004 r. Z uwagi na niedochodowość kina inwestor postanowił wyburzyć budynek. Obecnie znajduje się tu Nowe Kino Praha.

Kino Moskwa zostało wybudowane w stylu modernistycznym w latach 1949-50 wg. projektu Kazimierza Marczewskiego i Stefana Putowskiego. Było jednym z najnowocześniejszych kin PRL. Słynne przede wszystkim z legendarnego zdjęcia Chrisa Niedenthala, wykonanego w czasie stanu wojennego. Wyburzone w 1996 r., obecnie znajduje się tu galeria handlowa z kinem Silver Screen. Zachowały się z dawnego kina jedynie rzeźby dwóch lwów, autorstwa Józefa Trenerowskiego, które umieszczono przed wejściem do obecnego kina.

Kino Skarpa zostało wybudowane w latach 1956-1960, wg. projektu Zygmunta Stępińskiego. Surowa bryła modernistycznego kina kontrastowała z kolorowymi mozaikami umieszczonymi wewnątrz budynku. Odbywały się tu słynne imprezy kinowe, m.in. Konfrontacje i Warszawski Festiwal Filmowy. Kino zagrało także w kilku filmach, m.in. "Brunecie wieczorową porą". W 2003 r. kino zostało zamknięte, a w jego miejsce powstał klub muzyczny. Skarpa znalazła się na liście powojennych budynków wartych ocalenia sporządzonej przez Stowarzyszenie Architektów Polskich (2003 r.). Kino zostało wyburzone w 2008 r., a na jego miejscu powstał apartamentowiec. Neon z napisem "Skarpa" znajduje się w kolekcji MSN, a mozaiki w hospicjum na Ursynowie.