Lato, które zmieniło wszystko. Festiwal 1955 – wystawa o spektakularnym wydarzeniu w historii stolicy już od 18 czerwca w Muzeum Warszawy

Dwa tygodnie bezbrzeżnego szczęścia 

Latem 1955 roku do Warszawy przybyła młodzież z całego świata. 31 lipca rozpoczął się V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów o Pokój i Przyjaźń – piętnaście dni zabaw, igrzysk, wystaw, spotkań. Miasto – zamknięte i zastraszone przez stalinowski reżim, wciąż częściowo zrujnowane, zmęczone brakami i kolejkami – podczas festiwalu stało się żywe i kolorowe.

Festiwal 1955 był najbardziej spektakularnym wydarzeniem tamtego czasu i stał się doświadczeniem pokoleniowym dla wielu osób wkraczających w dorosłość po drugiej wojnie światowej, w realiach Polski Ludowej. Do Warszawy przybyło około 26 tysięcy osób ze 116 krajów. Młodych Polek i Polaków – 140 tysięcy. Pałac Kultury i Stadion Dziesięciolecia właśnie oddano do użytku, a miasto dekorowano wielkoformatowymi realizacjami malarskimi. Zorganizowano setki wydarzeń: koncertów, wystaw, spotkań, odczytów i imprez. Tłem festiwalu były ruiny wciąż odbudowującego się miasta. Dwutygodniowy karnawał wielokulturowości poprzedzał nadchodzące zmiany polityczne i społeczne, zarówno w Polsce, jak i na świecie.

Na wystawie "Lato, które zmieniło wszystko. Festiwal 1955" tytułowe wydarzenie stało się punktem wyjścia do refleksji o połowie lat 50. XX wieku. Zofia Rojek i Błażej Brzostek, zespół kuratorski, przedstawiają przygotowania i przebieg festiwalu w kontekście społecznym, politycznym i kulturowym. Istotne wątki to między innymi odwilż polityczna, dekolonizacja Afryki i Azji, odbudowa Warszawy i przestrzeń publiczna stolicy. Na wystawie zostaną zaprezentowane materiały archiwalne i pamiątki z festiwalu (plakaty, pocztówki, chusty, przypinki, programy), fotografie, socrealistyczne rzeźby i malarstwo. Będzie można także posłuchać wspomnień uczestniczek i uczestników. Przygotowane specjalnie na wystawę dzieła Yulii Krivich i Pauliny Włostowskiej pokazują, że Festiwal 1955 to nie tylko historyczne wydarzenie sprzed 70 lat, lecz także impuls dla współczesnej praktyki artystycznej. Ważnym elementem wystawy i prac nad nią była zbiórka pamiątek i wspomnień z festiwalu.

– O Festiwalu 1955 często mówi się bardzo entuzjastycznie. Jeden z tłumaczy po latach wspominał wydarzenie jako „dwa tygodnie bezbrzeżnego szczęścia”. To także moment, w którym powstało wiele legend miejskich – zauważa współkuratorka wystawy, Zofia Rojek. – Podczas spotkań wysłuchaliśmy wspomnień i opowieści o doświadczeniach oraz otrzymaliśmy wyjątkowe pamiątki, które współtworzą wystawę.

To idzie młodość

Dekadę po wojnie Warszawa wciąż odradzała się z ruin. Społeczeństwo było młode, przyrost naturalny wysoki, dostęp do edukacji stał się ułatwiony, migracja ze wsi do miast i awans społeczny – coraz powszechniejsze. To także czas terroru politycznego i wszechogarniającej propagandy. Związek Młodzieży Polskiej był narzędziem presji systemu w szkołach, na uczelniach i w zakładach pracy. W 1955 roku otrzymał zadanie współorganizacji, pod egidą Światowej Federacji Młodzieży Demokratycznej, spotkania młodych ludzi z całego świata.

Komitet festiwalowy w niecały rok przygotował obszerny program, zaplanował zakwaterowanie i wyżywienie dla delegatów i delegatek, zamówił setki tysięcy druków i pamiątek. W całej Polsce młodzi pracowali w tzw. czynie festiwalowym, by umożliwić przybycie do Warszawy zagranicznym delegacjom, a także mieć szansę samemu pojechać do stolicy. Przebieg festiwalu dokumentują liczne fotografie, w tym wyjątkowe kolorowe zdjęcia autorstwa Wojciecha Jankowskiego, kroniki filmowe, relacje prasowe. Wraz z nagraniami historii mówionej stworzyły największą salę wystawy.

Zapowiedź zmian?

Nietrudno zauważyć, nawet w oficjalnych przekazach, że Festiwal Młodzieży i Studentów szybko rozlał się poza sztywne ramy programu stając się świętem młodości, zabawy, spotkania kultur. W Polsce powoli nadchodziła kulturalna i polityczna odwilż, a państwa Azji i Afryki stopniowo stawały się istotną politycznie siłą, co potwierdziła konferencja w Bandungu w kwietniu 1955 roku. Podczas Festiwalu 1955 obecne były delegacje z krajów, które powstały z kruszejących imperiów kolonialnych. Dla ogromnej większości Polek i Polaków uczestniczących w wydarzeniu była to pierwsze spotkanie z osobami innych ras, kultur, języków.

Zmiany w sztuce polegające na odejściu od socrealizmu dostrzec można było na Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi. W Arsenale pokazano niemal 500 prac wykonanych w różnych technikach, z których część wciąż była osadzona w doktrynie socrealistycznej, ale wiele bardziej ekspresyjnych czy sięgających po tematy wojny i Holokaustu. Wystawa, nazywana po prostu Arsenałem, choć została zrealizowana pod kontrolą partii i zapobiegawczo skrytykowana, symbolicznie zakończyła etap socrealizmu w polskiej sztuce.

Wskazane wątki to główne konteksty festiwalu, po które sięgnęli kuratorzy wystawy. Znalazły one rozwinięcie w publikacji, która ukaże się 22 lipca 2025 roku. W książce pod redakcją Błażeja Brzostka i Zofii Rojek Festiwal 1955 został opisany za pomocą zagadnień, których liczba odpowiada liczbie dni wydarzenia. Piętnaście esejów odkrywa kolejne warstwy propagandowego przedsięwzięcia, które stało się zapowiedzią zmian w polskiej sferze politycznej i społecznej. Tematy to między innymi powiew obyczajów i młodzieżowej mody z Zachodu, spotkanie z osobami różnych kultur i kolorów skóry, dźwięki muzyki jazzowej, swobodne korzystanie z przestrzeni miasta, ale także przemoc, rasizm i utrwalone kolonialne wyobrażenia Innego.

W publikacji znalazło się również kalendarium imprezy z wycinkami i cytatami z oficjalnych dokumentów, prasy codziennej i dzienników, a także liczne fotografie i grafika użytkowa związana z tym wydarzeniem.

---

Autorki i autorzy: Aleksandra Boćkowska, Błażej Brzostek, Jacek Drozda, Matthieu Gillabert, Piotr Jagielski, Barbara Klich-Kluczewska, Piotr Korduba, Iwona Kurz, Magda Lipska, Ewa Perlińska-Kobierzyńska, Zofia Rojek, Andrzej Skalimowski, Przemysław Strożek, Jacek Świdziński, Magda Szcześniak

Program towarzyszący

Wystawom czasowym w Muzeum Warszawy towarzyszą zawsze oprowadzania kuratorskie – tak będzie i tym razem. W lipcu i sierpniu po wystawie oprowadzi Błażej Brzostek. Jesienią odbędą się także oprowadzania autorskie, podczas których zaproszeni eksperci i ekspertki w powiązanych z tematyką wystawy dziedzinach zaproponują własne ścieżki zwiedzania i interpretacje. W programie także wykłady i debata.

Wielość wątków poruszanych na wystawie przełoży się na bogatą ofertę edukacyjną. Szkoły będą mogły skorzystać z lekcji muzealnych, a także z warsztatów i spotkań dla kadry nauczycielskiej o problemie pracy nad lekturami wywołującymi post-traumę. W ramach corocznej akcji Lato w Muzeum zaplanowane zostały warsztaty rodzinne. W programie znajdą się także wydarzenia dostępne dla osób z niepełnosprawnością. Partnerem edukacji Muzeum Warszawy jest PGE Polska Grupa Energetyczna.

Więcej informacji o wystawie i program towarzyszący: www.muzeumwarszawy.pl/lato-ktore-zmienilo-wszystko-festiwal-1955.

Wystawa Lato, które zmieniło wszystko. Festiwal 1955 zostanie otwarta 18 czerwca 2025 roku o godz. 18.00 w Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta 32. Godziny otwarcia: wtorek, środa, piątek, sobota 11.00–19.00, czwartek 11.00–20.00, niedziela 11.00–18.00. Bilety: 20 zł / 15 zł, w czwartki wstęp za 1 zł. Więcej o wystawie i programie towarzyszącym: www.muzeumwarszawy.pl.