Projektowanie jest dla ludzi

Pruitt Igoe - porażka modernizmu

Kiedy na początku lat '70 XX w. widowiskowe burzenie wieżowców osiedla mieszkaniowego Pruitt Igoe w St. Louis wieściło nadchodzący zmierzch modernizmu, w różnych zakątkach świata pączkowały idee projektowania społecznego w architekturze i urbanistyce. Kilkunastu architektów i urbanistów zupełnie niezależnie od siebie tworzyło zaczątki projektowania nakierowanego na potrzeby człowieka. Wydaje się, że ten kierunek obrany został na fali buntu i rozczarowania nieludzką skalą urbanistyki modernizmu.

Akceptacja modernistycznych zasad osiągnęła swój punkt krytyczny. Na światło dzienne nieśmiało zaczęły wydostawać się nowe tendencje. Krytykując lecorbusierowskie estakady i jednostki mieszkaniowe - przytłaczające swoją skalą "organizmy" miasta przeznaczonego dla samochodów - projektanci rozpoczęli poszukiwania rozwiązań skoncentrowanych na człowieku i jego relacjach z otoczeniem. Nie bez znaczenia dla tych pionierskich ruchów w projektowaniu było również to, że właśnie w latach 70-tych rodził się nowy nurt psychologii środowiskowej.

To w połowie lat '70 William (Holly) Whyte rozpoczął w Stanach Zjednoczonych działania w ramach organizacji Project for Public Spaces. Niewiarygodnym wydawało się wtedy stosowanie w urbanistyce zasady bottom up (projektowania oddolnego), oznaczało to bowiem podważenie autorytarnego statusu architekta - twórcy. Działalność PPS ukształtowała nowatorski kierunek projektowania miast - tzw. placemaking. Nurt ten, obecnie coraz bardziej popularny, już od samego początku kładł nacisk na atropologiczny wymiar projektowania. Placemaking nie miało być niczym innym jak tworzeniem przyjaznych przestrzeni, które na drugim planie stawia narzędzia - projektowanie architektoniczne czy urbanistyczne - pomagające ten cel osiągnąć. Dając mieszkańcom możliwość współtworzenia przestrzeni publicznych, Whyte ze swoimi współpracownikami stworzył podwaliny dla partycypacji społecznej w projektowaniu.

Swoje działania z pogranicza psychologii środowiskowej i architektury rozpoczął też jeszcze w latach '60 duński architekt, Jan Gehl. Od początku prowadzone przez niego badania koncentrowały się na tropieniu miejskich interakcji. Kolokwialnie mówiąc Gehl ściągnął mieszkańców Kopenhagi z autostrad na ścieżki rowerowe. Obecnie jego pracownia promuje tworzenie przyjaznych człowiekowi miejskich przestrzeni doradzając przy budowaniu strategii rozwoju takich miast jak Nowy Jork, Londyn czy Sydney.

New Road w Brighton

New Road w Brighton w Wielkiej Brytanii to projekt zrealizowany przy wsparciu pracowni Jana Gehla. Dedykowana wcześniej jedynie samochodom przestrzeń zamieniła się w tętniący życiem miejski "plac"

Pracownia Gehla w projekcie New Road posłużyła się często stosowanym w projektach placemaking zabiegiem - shared road. Ulica dedykowana jest tu zarówno pieszym, rowerzystom, jak i samochodom bez wydzielania specjalnych stref dla różnych środków lokomocji. Zabieg taki paradoksalnie znacznie zwiększa bezpieczeństwo pieszych - kierowcy zmuszeni są zachowywać niewielką prędkość, dostosowują swoją jazdę do ruchu spacerujących.

By znaleźć najlepszy sposób na zaprojektowanie przestrzeni publicznej Brighton architekci przeprowadzili jej "społeczną analizę". Badania i konsultacje sprawdzające jak użytkownicy przestrzeni z niej korzystają pozwoliły osiągnąć zamierzony cel - New Road stała się miejscem zaprojektowanym "dla ludzi"

La place du Géant w Saint-Etienne

W lipcu 2011 francuska grupa CollectifETC zaprojektowała i zrealizowała projekt La place du Géant w Saint-Etienne. Miejski nieużytek przy współudziale mieszkańców został zamieniony w osiedlową przestrzeń wspólną, która stała się właściwie osiedlowym domem kultury pod gołym niebem - przez całe lato prowadzone były tam liczne warsztaty, spotkania, wystawy.

Choć projekt La place du Géant w Saint-Etienne ma charakter tymczasowy (za kilka lat planowana jest tu budowa bloku mieszkalnego) w ciągu kilku miesięcy na trwałe wpisał się w świadomości mieszkańców osiedla jako jakościowa przestrzeń publiczna. Plac stał się punktem spotkań okolicznych mieszkańców, którzy czują się odpowiedzialni za przestrzeń, którą sami stworzyli.

W oswajaniu przestrzeni zaprojektowanej w Saint-Etienne przez CollectifETC pomogły licznie organizowane tu spotkania, warsztaty czy projekcje filmowe. La place du Géant przez całe lato tętnił życiem - część związana z działalnością kulturalną od samego początku planowany była jako ważny element projektu rewaloryzacji tej miejskiej przestrzeni.

Zaangażowanie w projektowanie

Zaangażowanie społeczne w projektowaniu czy rewitalizacji przestrzeni publicznych wzrasta także w Polsce. Ciekawą próba połączenia projektowania oraz działań partycypacyjnych jest inicjatywa "Podziel Kwadrat"- ogólnopolski konkurs na aranżację przestrzeni DK Inspiro, w którym, oprócz projektu końcowego, najważniejsze jest spotkanie z przyszłymi użytkownikami architektury.

Konkurs trwa jeszcze tylko do 5 stycznia. Główną nagrodę dla zwycięskiego projektu - 5 tys. złotych - ufundował Urząd Miasta i Gminy Niepołomice.