Kopuły, złoto, ikony. Perły polskiej architektury cerkiewnej [TOP 10]
Według statystyk w Polsce mieszka ok. pół miliona osób wyznania prawosławnego (niektóre badania mówią o 800 tysiącach). Tym samym jest to druga pod względem liczby wiernych religia w kraju. Wyznawcy prawosławia mają w Polsce do dyspozycji nieco ponad 200 świątyń, przy czym większość cerkwi działa na wschodzie i południowym wschodzie. Wiele z nich to bezcenne zabytki, inne - wybudowane także współcześnie - warte są uwagi ze względu na walory architektoniczne. Oto przegląd najpiękniejszych cerkwi w Polsce.
Błękitne cerkwie Podlasia
Kolor błękitny w religii prawosławnej ma szczególną rangę: symbolizuje Matkę Boską, ale nie mniej często nasuwa skojarzenia z Niebem, niebiańskim życiem, duchowością i mistycyzmem. Nic więc dziwnego, że pojawia się nie tylko na ikonach, ale i w architekturze.
Tradycja malowania elewacji drewnianych cerkwi na kolor błękitny jest szczególnie powszechna w regionie Bielska Podlaskiego. Tu w okolicznych miejscowościach do dziś funkcje sakralne pełnią zabytkowe, drewniane cerkwie, których zewnętrzne ściany mają nietypowy, intensywnie błękitny kolor.
Jednymi z najpiękniejszych w tym gronie są m.in. cerkiew św. Proroka Eliasza w Podbielu, wybudowana na przełomie XIX i XX wieku, pochodząca z podobnego okresu cerkiew pw. Ikony Matki Bożej Wszystkich Strapionych Radości w Tokarach czy Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Narwi, która ma błękitne nie tylko elewacje, ale i dachy wraz z cebulastymi hełmami wież. O tym, jak żywa jest tradycja błękitnych cerkiew może świadczyć też fakt, że ów kolor pojawia się także na elewacjach nowowznoszonych obiektów, np. cerkwi pod wezwaniem Ikony Matki Bożej Pomnożycielki Chlebów w Szastałach, wybudowanej w latach 1999 - 2005.
Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu
Początki istnienia monasteru w Supraślu sięgają XV w. To jeden z pięciu prawosławnych klasztorów męskich w Polsce - dziś służy nie tylko zakonnikom i odwiedzającym cerkiew wiernym, mieści się tu bowiem także Muzeum Ikon oraz prawosławne centrum edukacyjno - konferencyjne pod nazwą Akademia Supraska.
Monaster składa się z kompleksu zabudowań, którego centralny punkt stanowi cerkiew, jako jedna z niewielu w Polsce nosząca obronne formy. Pochodząca z XVI wieku (choć później przebudowywana) ceglana świątynia wyposażona została w cztery wieże w narożach oraz ukryte w gzymsie strzelnice.
Dookoła cerkwi rozlokowane są pochodzące z XVII i XVIII wieku barokowe budynki klasztorne oraz XVII-wieczny Pałac Archimandrytów. Na teren monastyru prowadzi brama z dzwonnicą, wybudowana w XVIII wieku i inspirowana bramą Pałacu Branickich w Białymstoku.
Cerkiew Świętego Ducha w Białymstoku
To jedna z nowszych świątyń w naszym zestawieniu - jej budowa rozpoczęła się w latach 80. XX wieku, a gmach wyświęcono w 1999 roku. Wzniesiona na terenie białostockiej dzielnicy Antoniuk cerkiew jest największym tego typu obiektem w Polsce.
Autor projektu świątyni, znany białostocki architekt Jan Kabac nadał jej formy, będące połączeniem tradycji architektury prawosławnej z motywami współczesnymi. Ceglany gmach został założony na planie centralnym; wieńczy go pięć kopuł, a niektóre części bogato rozczłonkowanych elewacji zakończone są łukiem, przypominającym kształtem tzw. "ośli grzbiet", a mającym symbolizować płomienie (co ma związek z symboliką Ducha Świętego, patrona świątyni). Elewacje cerkwi wzniesiono z użyciem trzech rodzajów cegieł.
Cerkwi towarzyszy wybudowana kilka lat później, wysoka na 70 metrów wieża, wyposażona w dziesięć dzwonów i stanowiąca zarazem bramę, wiodącą wiernych ku gmachowi świątyni.
Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy w Białym Borze
Zmarły w 2011 roku Jerzy Nowosielski był jednym z najwybitniejszych współczesnych polskich malarzy. Bardzo ważnym elementem jego twórczości były prace, związane z tradycją prawosławną - artysta nie tylko malował obrazy, inspirowane ikonami, ale i projektował wystrój prawosławnych świątyń. Cerkiew w Białym Borze na Pomorzy Zachodnim można uznać za ukoronowanie związków malarza z wyznaniem grekokatolickim - Nowosielski zaprojektował zarówno bryłę, jak i wnętrza świątyni.
"Od dziecka marzyłem żeby zaprojektować obiekt sakralny. Współpracowałem z architektami, robiłem polichromie, ale to były kawałki. A chciałem stworzyć coś od podstaw" - mówił artysta. W cerkwi w Białym Borze udało mu się swoje marzenie zrealizować (zaprojektował cerkiew we współpracy z architektem Bogdanem Kotarbą). Wybudowany w latach 1992-1997 gmach jest spójną całością, "dziełem totalnym", w którym architektura i wyposażenie wnętrza tworzy "metafizyczną jedność".
Sobór Świętej Trójcy w Hajnówce
Sobór Świętej Trójcy w Hajnówce to kolejny budynek często wspominany w zestawieniach najciekawszych obiektów architektury polskiej lat 80. Wybudowana w 1982 roku wg projektu Aleksandra Gregorowicza świątynia - to przykład połączenia zasad, narzuconych przez tradycję z autorskim ich potraktowaniem przez architekta i połączeniem ich z formami współczesnymi. Oryginalna bryła cerkwi w Hajnówce wyróżnia ją na tle innych obiektów tego typu.
Dwupoziomowy gmach ma duże rozmiary - może na raz pomieścić nawet 5 tysięcy wiernych. Cerkiew ma nieregularne, jakby organiczne kształty, a jej betonowe elewacje miękko się wyginają. Wielu badaczy w kształtach budowli doszukuje się inspiracji sakralnymi projektami Le Corbusiera, szczególnie jego słynnej kaplicy w Ronchamp.
Charakterystycznym elementem budowli jest także ogromny dach, scalający rozczłonkowaną bryłę, nakrywający ją niczym falujący namiot (nad bocznymi kaplicami dach układa się wręcz w kształty, przypominające falbany). Poza wieńczącą samą świątynię wieżą, obok cerkwi stanęła także betonowa dzwonnica o podobnie jak główny gmach nieregularnym, miękkim, organicznym kształcie.
Podobno początkowo mieszkańcy Hajnówki nie byli przekonani do nowej cerkwi, wzbudzała kontrowersje ze względu na swój oryginalny kształt, dziś jednak jest znakiem rozpoznawczym miejscowości, jednym z jej symboli. Nie bez znaczenia jest też fakt, że w świątyni co roku odbywa się światowej sławy Festiwal Muzyki Cerkiewnej, ceniony także zagranicą i przyciągający tu licznych gości.
Sobór metropolitalny Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny w Warszawie
Cerkiew na warszawskiej Pradze jest jednym z bardziej charakterystycznych budynków w stolicy. Wzniesiona została w latach 60. XIX wieku na prośbę zamieszkującej prawobrzeżną Warszawę ludności wyznania prawosławnego, niedługo po tym, jak do użytku tuż obok oddano Dworzec Petersburski (obecnie Wileński) będący ostatnią stacją na linii z Petersburga do Warszawy.
Cerkiew, zbudowana według projektu Mikołaja A. Syczewa, założona jest na planie krzyża greckiego i zwieńczona pięcioma kopułami. Kopuły mają ogromne znaczenie w architekturze prawosławnej - każda cerkiew posiada kilka tego typu elementów architektonicznych. Kopuła jest symbolem nieba, Boga, świętych i świata anielskiego, znaczenie ma także ich liczba: pięć kopuł (tak jak w warszawskiej cerkwi na Pradze) - to znak Chrystusa i czterech ewangelistów; jeśli kopuły są trzy - symbolizują Trójcę Świętą. Kopuł może być np. siedem - wtedy oznaczają sakramenty, gdy jest tylko jedna - jest znakiem Boga.
Sobór św. Aleksandra Newskiego w Łodzi
Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Łodzi zbudowana została w latach 1880-1884 według projektu Hilarego Majewskiego. W skład komitetu budowy cerkwi weszli najbogatsi łódzcy przemysłowcy, m.in. Karol Scheibler, Izrael Poznański i Juliusz Heinzel. Co ciekawe - żaden z nich nie był wyznania prawosławnego, fabrykanci chcieli, aby w wielokulturowym mieście, w którym żyli obok siebie przedstawiciele różnych narodów i wyznań każda religia miała swoje miejsce kultu.
Łódzka cerkiew zlokalizowana jest w centrum miasta, w pobliżu dworca kolejowego. Dziś jest starannie wyremontowana, tym łatwiej więc podziwiać jej najbardziej charakterystyczne elementy - złotą kopułę oraz wielobarwne mozaiki, zdobiące jej elewacje. Wejście do świątyni wyznacza wysoka wieża.
Fot. Tomasz Stańczak / Agencja Gazeta
Drewniane cerkwie Podkarpacia
16 obiektów - po 8 z Polski i Ukrainy - grupa wzniesionych od XVI do XIX wieku drewnianych cerkwi od 2003 roku znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Są wśród nich cerkwie halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie - to nieco się miedzy sobą różniące architektoniczne formy, związane z tradycjami grup etnicznych, użytkujących świątynie.
"Świątynie są świadectwem odrębnych tradycji budowlanych, zakorzenionych w tradycji Kościoła Wschodniego. Zawierają elementy lokalnego budownictwa i symboliczne odniesienia do kosmogonii danej społeczności" - uzasadniali wpis na listę przedstawiciele UNESCO. Dziś zazwyczaj malowniczo położone wśród gór drewniane cerkwie są nie tylko pamiątką po czasach, gdy okolice zamieszkiwało wiele różnych grup etnicznych i narodów, ale i bezcennymi i pięknymi zabytkami drewnianej architektury.
Drewniane cerkwie w Bieszczadach
Kolejną grupę interesujących, drewnianych cerkwi możemy znaleźć w Bieszczadach, kojarzących się głównie z górskimi wędrówkami. Znaleźć tu można, co cerkwie, które co prawda nie znajdują się na liście UNESCO, ale są nie mniej piękne i warte naszej uwagi.
Służące osiadłej tu już w XV wieku ludności wyznania greko-katolickiego świątynie po II wojnie światowej i wysiedleniu z tych ziem wyznawców prawosławia popadały w ruinę. Wykorzystywane jako magazyny i budynki gospodarcze lub po prostu opuszczone niszczały. Niektórych nie udało się uratować (pożar w kilka godzin może unicestwić stuletnią drewnianą budowlę), kilka z nich jednak przeszła w ręce kościoła katolickiego i wyremontowana pełni funkcje świątyń katolickich, a zarazem cennych zabytków architektury.
Nowa cerkiew w Warszawie
W listopadzie 2015 roku na południowych obrzeżach Warszawy, przy ulicy Puławskiej rozpoczęła się budowa nowej cerkwi. Będzie to pierwsza prawosławna świątynia, wybudowana w stolicy od ponad stu lat. "To będzie kula osadzona na sześcianie, symbol nieba zstępującego na ziemię" - mówi o cerkwi jej projektant, architekt Andrzej Markowski z warszawskiej pracowni Sweco Architekci. Jako inspirację dla swojej pracy wymienia architekt słynną Hagię Sophię, potężną bizantyjską świątynię ze Stambułu.
Nowa cerkiew w Warszawie, proj. Andrzej Markowski, materiały prasowe
"Mamy teraz w Warszawie dwie cerkwie. Obie są jeszcze z czasów zaborów, zaprojektowane przez Rosjan na wzór świątyń rosyjskich. Nowa powstanie według projektu Polaka dla Polskiego Kościoła Prawosławnego, a metropolicie Sawie zależało na tym, żeby jej architektura powróciła do źródeł" - tłumaczył "Gazecie" Andrzej Markowski.
Wnętrza nowej świątyni będą ozdobione mozaikami i malowidłami nawiązującymi do twórczości Jerzego Nowosielskiego.
Skomentuj:
Kopuły, złoto, ikony. Perły polskiej architektury cerkiewnej [TOP 10]