Tablice Tchorka w Warszawie wpisane do rejestru zabytków
We wtorek, 31 października 2023 roku do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał 164 tablice pamiątkowe autorstwa Karola Tchorka, zlokalizowane na terenie Warszawy.
Tablice pamiątkowe autorstwa Tchorka powstały po II wojnie światowej. Większość upamiętnia męczeństwo ludności cywilnej, w kilku przypadkach napisy podkreślają masowe egzekucje. Forma tablic została wyłoniona w drodze drugiego konkursu, ale już w pierwszym, zorganizowanym w porozumieniu ze Związkiem Zawodowym Literatów Polskich zdecydowano o treści napisu
głównego, którego autorką była Ewa Śliwińska: „Miejsce uświęcone męczeńską krwią Polaków walczących o wolność” oraz symbolu - krzyża walecznych, odwołującą się do bohaterskiej postawy ludności Warszawy.
Tablice Tchorka: wygląd
Drugi konkurs na „rozwiązanie plastyczne miejsc straceń na terenie całego kraju”, przygotowany został przez Stowarzyszenie Architektów Rzeczpospolitej Polskiej (SARP) w 1949 r. Spośród 34 nadesłanych projektów plastycznych komisja wybrała pracę autorstwa Karola Tchorka.
Zwycięski projekt stanowił prostą kompozycję z piaskowca. Podstawowa forma tablicy to prostokąt z wypukłorzeźbionym motywem krzyża, ma którego styku ramion umieszczona jest tarczą z rytą inskrypcją główną. Ostatecznie dopuszczono trzy stałe wersje napisów:
- „MIEJSCE UŚWIĘCONE KRWIĄ POLAKÓW POLEGŁYCH ZA WOLNOŚĆ OJCZYZNY”,
- „MIEJSCE WALKI POLAKÓW O WOLNOŚĆ OJCZYZNY”,
- „CZEŚĆ ICH PAMIĘCI”
Ten ostatni napis umieszczano w miejscach upamiętniających ofiary pochodzenia żydowskiego oraz żołnierzy radzieckich - w tych przypadkach krzyż został zastąpiony tarczą. Pod krzyżem (lub tarczą) wyryty jest krótki napis zawierający podstawowe informacje na temat upamiętnianego wydarzenia. Już na etapie projektu, krzyż Virtuti Militari uległ modyfikacji i stał się krzyżem maltańskim.
Każda tablica została opracowana indywidualnie, ale cały zespół jest jednolity stylistycznie i charakteryzuje się harmonijnym powiązaniem znaku graficznego, faktury kamienia i liternictwa. Pierwsze tablice zostały zamontowane na początku lat 50. XX wieku. Najwięcej powstało ich między 1963-1965 r. na zamówienie Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa. Ostatnia pochodzi z 1985 roku.
Tablice Tchorka: lokalizacja
Najwięcej tablic zostało wmurowanych w ściany budynków, niektóre z nich wkomponowane były w oryginalne fragmenty murów. Pomniki wolnostojące najczęściej były ustawiane na betonowej lub piaskowcowej płycie, bądź bezpośrednio na ziemi. Niestety, napisy na niektórych tablicach zawierają błędy gramatyczne, ortograficzne i interpunkcyjne (był to m.in. rezultat pośpiechu towarzyszącego ich tworzeniu). Niejednokrotnie zawierają także błędy merytoryczne – najczęściej w postaci nieprawidłowej daty lub niedokładnej liczby ofiar. Przy niektórych tablicach w 2009 roku zamontowane zostały tabliczki z plastiku, zawierające dodatkowe informacje na temat upamiętnionych wydarzeń i kody QR.
Szacuje się, że tablic Tchorka było około 370. Wiele z nich uległo jednak zniszczeniu w trakcie wyburzeń domów oraz modernizacji i rozbudowy miejskiej sieci komunikacyjnej. Dziś jest ich 164.
Tablice Tchorka zniszczone
Na początku października 2021 roku działacze Klubu Gazety Polskiej zdewastowali 75 tablic. Naklejki z napisem "Niemcy" zakrywające słowo "hitlerowcy" przyklejono na tablicach na terenie Bielan, Mokotowa, Śródmieścia, Ochoty, Pragi-Północ, Woli, Włoch i Żoliborza. Prokuratura w 2023 roku umorzyła śledztwo, stwierdzając, że „nie doszło do czynu zabronionego". Część tablic miasto oczyściło – wymagało to zastosowania metod konserwatorskich: użycia lasera, ręcznego czyszczenia specjalistycznymi narzędziami, szlifowania lub użycia środków chemicznych, uzupełnienia ubytków zaprawą, a na koniec zastosowania dezynfekcji i środka hydrofobowego.
Tablice pamiątkowe autorstwa Karola Tchorka stały się integralnym elementem tkanki miejskiej, rozpoznawalną pamiątką wydarzeń
historycznych.
- Więcej o:
Czwarta edycja TRŁ WROCŁAW! już 5-6 października 2024 r.
Więcej niż 110 000 zł. Patroni Konkursu Wnętrze Roku SAW mnożą nagrody, a dotychczasowi Laureaci zdradzają, co jeszcze daje zwycięstwo
Ponowne Powitanie Pegazów. Skubią trawę na Polu Mokotowskim, tuż przy siedzibie Biblioteki Narodowej
Warszawa światową stolicą wizualizacji podczas World Viz Fest
Znamy wyniki 7. edycji konkursu Dyplom z Archicadem. Zobaczcie najlepsze prace
Geberit zaprasza na targi ARCHITECT@WORK Gdańsk
Targi Rzeczy Ładnych FRESH! x PRINT 21-22 września - EXPO XXI w Warszawie
Ścieżka sensoryczna w Pałacu Kultuty i Nauki. To pomysł IKEA