Socrealizm w Polsce: perły architektury PRL

barbara kasprzyk/ WG26-03-2020 10:13

Socrealizm wymyślony w ZSRR był filarem polityki kulturalnej stalinizmu. Przez lata krytykowany za nadmierną dekoracyjność i pompatyczność, dzisiaj wraca do łask. Coraz częściej słychać głosy, że to trudne dziedzictwo należy doceniać i właściwie eksponować. Socrealizm to nie tylko Pałac Kultury i Nauki. Przekonajcie się sami.

Socrealizm w Polsce: Nowa Huta (od 1949)

Na przełomie 1946 i 1947 roku Bolesław Bierut otrzymał "propozycję nie do odrzucenia". Józef Stalin zaplanował utworzenie w Polsce wielkiego kombinatu hutniczego. Wybór padł na okolice Krakowa. Od 1949 roku zaczęto wznosić od podstaw nowe miasto.

Koncepcja urbanistyczna oparta na połowie klasycznego miasta renesansowego połączona ze specyficzną kompozycją, sprawia wrażenie harmonijnego, dobrze przemyślanego projektu. Sercem założenia jest Plac Centralny z charakterystyczną zabudową. Dzisiaj, Nowa Huta jest nie tylko symbolem socrealizmu ale i najbardziej zieloną dzielnicą Krakowa.

Polecamy książkę "Nowohucka telenowela" Renaty Radłowskiej>>

Plac Konstytucji - MDM (Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa).

Socrealizm w Polsce: Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (1950-1952)

Dzięki MDM-owi lud miał wejść do Śródmieścia. A dzięki realizmowi socjalistycznemu owo wejście miało odbyć się z rozmachem.

Nowa, monumentalna architektura raziła przepychem i zadziwiała formą. Dzisiaj MDM wciąż budzi silne emocje, choć od pewnego czasu zaczynają przeważać głosy pozytywne.

Socrealistyczna rzeźba robotnicy z kielnią na osiedlu A w Tychach

Socrealizm w Polsce: Nowe Miasto Tychy (1950-1982)

Chcąc w skrócie opowiedzieć historię rozwoju miasta Tychy pod względem architektonicznym, warto użyć stwierdzenia "od socrealizmu do postmodernizmu".

Projekt stworzony przez Kazimierza Wejcherta i Hannę Adamczewską-Wejchert dziś zalicza się do wybitnych, a zabudowa miasta obrazuje zmiany trendów w architekturze ostatnich 60 lat. Kolonia powstała w latach 50-tych, m.in. dzięki rzeźbom miała stać się socjalistyczna w treści.

Skwer i fontanna na placu Hallera - osiedle Praga II

Socrealizm w Polsce: Osiedle Praga II (lata 50-te)

Praga II miała być praskim MDM-em. Osiedle pomyślano tak, aby panorama Starego Miasta była widoczna możliwie ze wszystkich mieszkań. Zgodnie z panującą doktryną osiedle miało być socjalistyczne w treści i narodowe w formie. A co to znaczy? Patrząc na Pragę II wydaje się, że odpowiedzi na to pytanie bezskutecznie szukali sami projektanci. A teraz szukają jej Warszawiacy.

Plac Kościuszki w 1989 roku. KDM (Kościuszkowska Dzielnica Mieszkaniowa) we Wrocławiu

Socrealizm w Polsce: Kościuszkowska Dzielnica Mieszkaniowa (1954-1958)

Obliczona na 4 tys. mieszkańców zabudowa KDM to najpełniejszy we Wrocławiu przykład socrealizmu. Architekci wzorowali się na polskiej (aczkolwiek czerpiącej ze wzorów francuskich) klasycyzującej architekturze okresu stanisławowskiego. Całość charakteryzuje się stonowaną i proporcjonalną formą oraz pozytywnie wpisuje się w charakter miasta.

Socrealizm w Polsce: Teatr Wielki w Łodzi (1949-1967)

Teatr Wielki jest jedną ze sztandarowych łódzkich realizacji okresu socrealizmu. Obok łódzkiego Domu Partii czy ówczesnej Centrali Przemysłu Tekstylnego, to kolejny obiekt który silnie wpłynął na pejzaż architektoniczny miasta. W jego architekturze widać także modernistyczny wpływ. Teatr Wielki w Łodzi jest drugim pod względem wielkości gmachem operowym w kraju i jednym z największych w Europie.

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego w Katowicach. Wcześniej się tutaj: Wojewódzka Rada Związków Zawodowych i zarządy główne wielu związków zawodowych.

Socrealizm w Polsce: Budynek Okręgowych Związków Zawodowych w Katowicach (1950-1954)

Przez samego autora Henryka Buszko dzisiejszy Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego jest określany jako "jeden z nielicznych obiektów socrealistycznych w Polsce, który nie był karykaturą". Budynek budzi skojarzenia z warszawskim Domem Partii, choć brakuje charakterystycznych prześwitów.

Gmach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Warszawie

Socrealizm w Polsce: Ministerstwo Rolnictwa (1950-1955)

Ministerstwo Rolnictwa jest jedną z nielicznych, zrealizowanych w całości wizji architektonicznych bierutowskiego "Sześcioletniego Planu Odbudowy Warszawy".

Gmach z monumentalną, dwurzędową kolumnadą "podpierającą niebo" był wielokrotnie krytykowany. Niezwykle ciekawym dodatkiem jest piaskowa tablica z nazwiskami autorów projektu - Grabowskiego, Jankowskiego i Knothego, będąca nawiązaniem do przedwojennego dobrego zwyczaju "podpisywania" swoich dzieł

Socrealizm w Polsce: Pałac Kultury i Nauki (1952-1955)

Tego budynku nikomu nie trzeba przedstawiać. Pałac Kultury i Nauki jest nie tylko wizytówką Warszawy. Jest także najbardziej znanym budynkiem socrealistycznym w Polsce - jednych zachwyca swoją formą i bogatymi dekoracjami, innym przypomina minione "złe" czasy.