Spodek w Katowicach. Ikonę polskiej architektury wpisano do rejestru zabytków

Katowicki Spodek zabytkiem

O katowickim Spodku było ostatnio głośno - wszystko za sprawą planowanej rozbiórki i odbudowie zewnętrznych tarasów hali ( ekspertyza przeprowadzona w 2023 roku wykazała, że stan tarasów Spodka stanowi zagrożenie dla użytkowników). Pomysł rozbiórki tarasów był szeroko komentowany i krytykowany. Ogłoszono przetarg, na wykonanie dokumentacji projektowej. Szybko wszczęto postępowanie w objęcia Spodka i towarzyszącej mu zabudowy ochroną konserwatorska. Decyzją Anny Ostrowskiej - Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków 13 maja 2025 roku śląska ikona została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego. Oznacza to, że każda przyszła ingerencja w strukturę lub otoczenie hali będzie musiała uzyskać specjalne pozwolenie.

Co dalej? Urząd Miasta Katowice, do którego należy Spodek, może odwołać się od decyzji w ciągu 14 dni od jej otrzymania. Postępowanie przetargowe zostanie prawdopodobnie unieważnione i ogłoszone zostanie zostanie nowe.

----

Katowicki Spodek to obiekt wyjątkowy. Wraz z uzupełniającymi obiektami użytkowymi zajmuje obszar blisko 7 hektarów. Kompleks składa się z hali głównej oraz lodowiska, hotelu, sali gimnastycznej i budynku dawnej poradni sportowo-lekarskiej.

Spodek: kto zaprojektował?

Zwolennikiem budowy nowoczesnej hali w centrum Katowic był wojewoda śląski gen. Jerzy Ziętek. W grudniu 1959 roku, na mocy decyzji Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej w Katowicach, śląski oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich zorganizował konkurs na projekt nowoczesnej hali sportowo-widowiskowej. Do rywalizacji, która miała charakter zamknięty, zaproszono cztery pracownie. Zwyciężył projekt architektów Macieja Gintowta i Macieja Krasińskiego z kierowanego przez profesora Jerzego Hryniewieckiego Biura Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego z Warszawy. Autorem konstrukcji był prof. inż. Wacław Zalewski, a jego współpracownikiem został Andrzej Żórawski.

Spodek: zmiana miejsca

Hala miała stanąć w Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie. Jednak, gdy przedstawiono generałowi Zientkowi awangardowy projekt, tak mu się spodobał, że zdecydował o zmianie lokalizacji na ścisłe centrum miasta. Spodek miał stać się symbolem Katowic. Zmieniono też przeznaczenie obiektu ze sportowego na halę sportowo-rozrywkową.

Spodek: sprawdzony przez wojsko

Budowa ruszyła sześćdziesiąt lat temu, w 1964 roku. Kiedy już szkielet wyłonił się z ziemi, prace przerwano na 18 miesięcy z powodu sporu pomiędzy naukowcami, konstruktorami, architektami i budowlańcami. Jedni uważali, że dzieło skończy się katastrofą, inni, że nowatorska konstrukcja będzie wieczna. Wygrali ci drudzy, budowę wznowiono, a w 1969 oddano pierwszy budynek kompleksu - halę lodową. Na wszelki wypadek, gdy konstrukcja była gotowa, na widowni zasiadło ponad 40 tys. żołnierzy, którzy równocześnie zaczęli tupać i podskakiwać. Badania wykazały, że wibracje mieszczą się w normie i spodek wytrzyma!

Przeczytaj także: Budynek Galerii Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach zostanie zabytkiem? Jest już postępowanie w tej sprawie>>

Spodek: oryginalny kształt

Spodek to jeden z pierwszych na świecie obiektów z dachem zrealizowanych w koncepcji tensegrity (wzajemna stabilizacja elementów rozciąganych i ściskanych), dzięki czemu konstrukcja wygląda jak koło od roweru ułożone w poziomie. Ważąca 300 ton stalowa konstrukcja kopuły połączona jest z zewnętrznym stalowym pierścieniem za pomocą 120 lin nośnych w formie prętowo- cięgnowych kratownic, na których osadzone jest pokrycie dachowe o powierzchni blisko 3,5 tys. mkw. Materiały do budowy miały być kupione w Szwecji, ale… zabrakło dewiz. Więzary lin powstawały więc na miejscu i montowano je w specjalnych korytach, które zabezpieczają liny przed korozją.

Na elewacji zamontowano około 30 tysięcy łusek azbestowo-cementowych i 11 tys. z włókna szklanego, które zdobiły ściany budynku lodowiska (wymieniono je w 2011 roku, obecnie są aluminiowe). Łuski mają pięć różnych wymiarów, najwięcej zainstalowano tych o wielkości 39x39 cm i grubości 6 mm.

Spodek: „wisi” nad ziemią

Co ciekawe, mimo ogromnej kubatury (341 tys. m sześciennych i 29 470 m kw. powierzchni użytkowej), hala styka się z ziemią na bardzo małej powierzchni. Dzięki temu konstrukcja mogła wytrzymać ewentualne wstrząsy górnicze. Na trybuny większości sektorów prowadzi z antresoli 19 klatek schodowych. Dodatkowo, aby przyspieszyć ewentualną ewakuację, zamontowano 34 pary drzwi.

Spodek: otwarto i zamknięto

Całość ukończono wiosną 1971, a oficjalnie oddano do użytku 8 maja 1971 roku. Tyle tylko, że od końca lipca do grudnia hala była nieczynna – budowlańcy instalowali sieć rurek do mrożenia płyty lodowiska (system wyłączono w 2009 roku) oraz osiem tzw. zapadni do magazynowania sprzętu w centralnej części hali (istnieją do dziś). Chowane są w nich podesty sceniczne, ponad 1,5 tys. krzeseł, elementy podłogi oraz kosze najazdowe do gry w koszykówkę.

W chwili otwarcia był największym i najnowocześniejszym obiektem widowiskowo-sportowym w Polsce. Planowano jeszcze wznieść dwie pływalnie w kształcie ściętych stożków, ale niestety, ze względu na rosnące koszty, tych obiektów nie wybudowano. W zaplanowanym dla nich miejscu ostatecznie wzniesiono Międzynarodowe Centrum Kongresowe.

Spodek: mozaiki we wnętrzach

Za projekt wnętrz i wszelkie elementy estetyczne odpowiedzialne były Pracownie Sztuk Plastycznych z Warszawy i Katowic, pod nadzorem dyrektora naczelnego PSP Henryka Urbanowicza. Na całej długości antresoli jest 58 wnęk z mozaikami, a ściany hali wyłożone są czerwonymi cegłami z białymi fugami.

Koszt budowy Spodka wyniósł ok. 800 milionów zł. Hala była finansowana ze składek zbieranych na całym, Śląsku. Tysiące studentów, żołnierzy i ochotników pomagało przy budowie w ramach czynu społecznego.

Spodek: sportowcy i artyści

Spodek jest areną wielkich wydarzeń sportowych i rozrywkowych. Odbywają się w nim m.in. mistrzostwa świata w siatkówce mężczyzn czy hokeju na lodzie. Pierwszą imprezę rangi międzynarodowej zorganizowano w kwietniu 1972 roku, były to mistrzostwa Europy w zapasach w stylu klasycznym i wolnym. W 2001 roku, gdy w katowickiej hali rozgrywano eliminacje i finał Ligi Światowej w Siatkówce Mężczyzn, pobito rekord frekwencji - w ciągu pięciu dni przez trybuny Spodka przewinęło się prawie 50 tys. osób (Spodek ma 9 351 stałych miejsc siedzących, a łączna ich liczba wynosi 11 016). Ale rekord został pobity 18 stycznia 2013 roku, podczas katowickiej edycji zawodów Intel Extreme Masters (IEM). Mistrzostwa świata w grach komputerowych spotkały się z ogromnym zainteresowaniem, w trakcie dwóch weekendów halę odwiedziło 174 tysiące sympatyków e-sportu.

W Spodku występowali m.in.: Metallica, Deep Purple, Pearl Jam, Jean Michael Jarre, Sting i Procol Harum. W hali działało kiedyś kino, a jego ekran należał do największych w Polsce, miał wymiary 22 na 14 metrów. W 1973 roku aż 104 tys. widzów obejrzało „W pustyni i w puszczy", a ponad 60 tys. „Ojca Chrzestnego". Wielokrotnie gościły cyrki, ostatni w 2017 roku, był to Narodowy Cyrk Chiński – Najlepsi Akrobaci Świata.

7 czerwca 1972 roku w Spodku wystąpił Fidel Castro, a później na Wielkiej Wystawie Samochodów po raz pierwszy zaprezentowano malucha – fiata 126p.

Spodek to legendarne miejsce na mapie Katowic. Położony przy Alei Wojciecha Korfantego 35, stanowi dumę Katowic.