Steven Holl Architects o projektowaniu w Nowym Jorku [WYWIAD]

Koncepcja projektowa zaproponowana przez architektów nawiązuje wyglądem do „diagramów gry” używanych przez trenerów futbolu amerykańskiego, piłki nożnej i baseballu i można ją określić jako „punkty na ziemi, linie w przestrzeni”. Na takich diagramach pojawiają się punkty oznaczające zawodników i linie, za pomocą których trener pokazuje jak zawodnicy mają zmienić swoje ustawienie, gdzie biec i co robić po rozpoczęciu gry. Punkty i linie diagramu pokazują kierunki ataku i defensywy na polu gry. Elewacje CSC z zewnętrznymi schodami naśladują te kierunki w przestrzeni i rozwijają się od punktów przy fundamentach do skośnych linii na wyższych kondygnacjach.

Obiekt dobrze koresponduje także z otaczającym go „stopniowanym” krajobrazem (w okolicy są wzgórza i wieżowce), a otwarcie w skali miejskiej podkreślają dodatkowo błękitne podsufitki sklepień, które w pogodne dni mają barwę nieba. Tarasy i zewnętrzne schody (pełniące rolę diagramowych „linii w przestrzeni”) wyznaczają „pole gry” na zewnątrz i wewnątrz budynku a z tych położonych wyżej rozciąga się, ponad boiskami, widok na Manhattan.

Dzięki zastosowaniu surowego betonu, stalowej konstrukcji i aluminiowej, piaskowanej fasady budynek CSC nawiązuje też do historii Baker Field i dzielnicy, w której się znajduje - szczególnie do położonych tutaj wiaduktów metra. To tutaj został zbudowany w 1693 roku pierwszy duży most w Nowym Jorku, dzisiaj nieistniejący The Kings Bridge, rozpięty ponad kanałem Spuyten Duyvil Creek, który stanowił główną drogę, którą można było dostać się na Manhattan. Dzisiaj nieopodal budynku CSC znajduje się most pieszo-drogowo-kolejowy The Broadway Bridge, którego detale i struktura także znalazły odzwierciedlenie w projekcie pracowni Steven Holl Architects.

Budynek Campbell Sport Center stoi w Nowym Jorku, na rogu ulic West 218th Street i Broadway. To najbardziej wysunięta na północ krawędź Manhattanu, gdzie Broadway krzyżuje się z Tenth Avenue, a w pobliżu po charakterystycznym wiadukcie, który widzieliśmy w niejednym amerykańskim filmie, biegną tory linii nr 1 nowojorskiego metra.

Prezentacja otwartego w tym roku budynku CSC (na Google Maps wciąż plac budowy) jest dla nas pretekstem do rozmowy o procesie uzyskiwania zlecenia, procedurach administracyjnych, warunkach planistycznych oraz relacjach projektantów z urzędami.

Na pytania redakcji Z:A odpowiadają architekci z zespołu pracowni Steven Holl Architects, pracującej jako jedno biuro o dwóch lokalizacjach: Nowy Jork i Pekin

Inwestorem Campbell Sport Center jest uniwersytet, czyli inwestor prywatny, jak zwykle bywają uczelnie w USA?

Tak, Uniwersytet Columbia to instytucja prywatna.

Jakie były założenia programu CSC?

Uniwersytet potrzebował przestrzeni do treningów sportowych, biur dla trenerów oraz sal wykładowych i przestrzeni do nauki dla studentów. Dodatkowo oczekiwano przestrzeni umożliwiającej organizację wydarzeń.

Mieliście wpływ na kształt tego programu?

Ostateczny program oraz organizacja to dzieło współpracy pomiędzy Steven Hall Architects, a klientem.

W jaki sposób pracownia uzyskała zlecenie na projekt CSC - był to konkurs architektoniczny czy przetarg?

Było to bezpośrednie zlecenie z Uniwersytetu Columbia, nie otwarty konkurs.

A gdyby był to przetarg lub konkurs? Jakim przepisom i kryteriom musiałyby podlegać jego procedury?

Nie ma zasad regulujących indywidualny proces przetargowy. Procedury zależą od klienta. W niektórych przypadkach jest on regulowany przez stan, miasto lub AIA (The American Institute of Architects), ale nie jest to warunek konieczny. Każdy przetarg jest inny i niepowtarzalny.

Czy w takim razie organizatorów konkursów wspierają organizacje architektoniczne, jak na przykład AIA?

Ogólnie mówiąc konkursy nie wymagają wsparcia organizacji architektonicznych.

To może istnieją jakieś „standardowe” procedury organizacji konkursów przyjęte w USA lub w stanie NY?

Nie ma czegoś takiego jak „typowy przebieg” konkursu. Nie istnieją przepisy dotyczące składu sędziowskiego itp. Każdy konkurs może być inny. Niektóre są przeprowadzane przez rząd i wtedy podlegają regulaminom General Services Administration 1, 2 (GSA, Naczelny Urząd Obsługi Rządu). W przypadku przedsięwzięć miejskich w Nowym Jorku odbywa się to przez Department of Design and Construction 3, 4 (DDC, Wydział ds. Projektowania i Budownictwa). Jednak wiele konkursów jest organizowanych prywatnie i wówczas mają swoje indywidualne reguły.

Ale w praktyce jakieś charakterystyczne reguły muszą być chyba stosowane? Czy spotykane jest na przykład etapowanie procedury wyłaniania projektanta?

Nie istnieje proces typowy. Niektóre procedury są jednoetapowe, inne dwu-, trzy-, a jeszcze inne mają więcej etapów. Na ogół następuje raczej prośba o przedstawienie kwalifikacji pracowni projektowej (Request for Qualifications, RFQ) lub zapytanie ofertowe (Request for Proposals, RFP). W zapytaniach RFQ zwykle żąda się informacji o firmie, wykazania się doświadczeniem w danej dziedzinie oraz przedstawienia członków zespołu. Następnie klient wybiera jeden lub więcej zespołów, które przechodzą do etapu projektowego. Natomiast RFP wymaga pracy projektowej od samego początku, w takich sytuacjach klient podejmuje decyzję na podstawie złożonych propozycji projektowych.

Budynek CSC powstał w gęstej miejskiej zabudowie. Jakie warunki planistyczne lub administracyjne określały możliwości i granice tego projektu?

Parametry strefowania (tzw. zoning parameters, czyli określające funkcje zabudowy w danym obszarze) dla tej lokalizacji ograniczały się do rozmiarów bryły (powierzchni użytkowej), sposobu użytkowania oraz wysokości. Ponieważ działka jest bardzo duża - sięga od rzeki Harlem po stronie zachodniej aż do rzeki Hudson na północy - ograniczenia te nie były raczej wynikiem warunków strefowania lecz programu obiektu. Poza tym w przyszłości, na tym terenie może zostać wybudowany większy obiekt, a nawet kilka innych budynków. Wysokość CSC wynosi 70 stóp (21,34 m) i jest poniżej dopuszczalnej granicy - 80 stóp (24,38 m).

Jeżeli chodzi o użytkowanie, to strefa ta jest przeznaczona pod budownictwo mieszkaniowe, ale dopuszcza funkcje społeczne oraz edukacyjne, tak jak w tym przypadku. Był moment kiedy wspólnie z klientem badaliśmy możliwość wprowadzenia handlu detalicznego na parterze, jednak plan strefowania nie dopuszczał takiej funkcji. Natomiast nie ma tutaj innych ograniczeń, takich jak na przykład dopasowanie projektu do kontekstu zabudowy lub przepisy dotyczące materiałów czy form dachów.

Z jakich warunków wynika zróżnicowanie wysokości CSC? Nawiązuje do okolicznych wzgórz?

Zróżnicowane wysokości dachów to wynik pragmatycznego i koncepcyjnego kształtowania bryły uwzględniającej audytorium (oznaczone na schemacie obok jako „Mind/Body”), które uformowało wschodnią krawędź budynku, a jego nachylone zadaszenie stworzyło wysokie i niskie punkty.

Wyjaśnialiście państwo, że CSC nie musiał nawiązywać do sąsiedniej zabudowy. A czy w innych dzielnicach Nowego Jorku obowiązuje „reguła kontekstu”?

Istnieją obszary nazywane Landmark District (dzielnice objęte nadzorem konserwatorskim - przyp. red.). Campbell Sport Center nie jest jednak zlokalizowane w takiej dzielnicy. Nie istnieje także plan ogólny zagospodarowania przestrzennego (master plan) obejmujący tę działkę. Jest ona jednak objęta strefowaniem (zoning), o czym już wspominaliśmy.

Waszym zdaniem warunki planistyczne i zasada kontekstu stanowią dla architekta pomoc czy przeszkodę - ułatwiają czy ograniczają decyzje projektowe?

Mówiąc ogólnie, zależy to od tego jak dane regulacje zostały napisane oraz jak „pracuje” kontekst, w którym się znajdujemy. Jeden i drugi przypadek mogą istnieć równolegle. Dla lokalizacji CSC nie było jednak takiej regulacji.

Czy w Nowym Jorku istnieje funkcja Urbanisty i/lub Architekta Miasta, czyli osób które z urzędu odpowiadają za decyzje planistyczne i architektoniczne?

Miasto Nowy Jork ma Wydział Planowania Miejskiego (Department of City Planing). Na jego czele stoi osoba mianowana przez Burmistrza. Aktualnym dyrektorem jest Amanda Burden (jej kadencja trwa do końca roku). Wydział Planowania Miejskiego nadzoruje plany strefowania miasta oraz jest stroną w przypadku wystąpień o odstępstwa. Projekt CSC nie wymagał jednak jego udziału. Wystarczyło zwykłe zezwolenie Wydziału Budownictwa.

Skoro mowa o odstępstwach - rozumiemy z tego, że w Nowym Jorku archiekt może „renegocjować” warunki z urzędnikami miasta, na przykład ze względu na koncepcję lub plany inwestora? Jak wygląda uzyskanie odstępstwa?

Istnieje szereg scenariuszy, w których osoba wnioskująca może wystąpić o specjalną rewizję. Gdy chodzi o budowę w dzielnicy oznaczonej jako Landmark District, wymagana jest zgoda Komitetu do spraw Konserwacji Zabytków (Landmarks Preservation Commission). Komitet zajmuje się sprawami związanymi z historycznymi i architektonicznymi właściwościami w kontekście uznanym jako warty zachowania.

Rewizja w LPC (Landmarks Preservation Commission) nie dotyczy jednak innych aspektów strefowania, takich jak wysokość lub wielkość bryły. Te podlegają rewizji ze strony Zarządu Norm i Odwołań (Board of Standards and Appeals). W przypadku dalej idących odstępstw, wymagane są publiczne przesłuchania, w tym przez Komitet Planowania Miasta, Radę Miasta oraz Urząd Burmistrza, stosownie do Ogólnej Procedury Rewizji Użytkowania Gruntu (Uniform Land Use Review Procedure, ULURP).

Budynek CSC ma stanowić początek nowego życia rewitalizowanego Baker Athletic Complex. Czy swoją architekturą i skalą musiał nawiązywać do BAC?

Baker Athletic Complex to określenie całego kampusu sportowego. Obejmuje on stadion do futbolu amerykańskiego, boiska do piłki nożnej, korty tenisowe itp. W związku z tym nie istnieje jedna skala lub forma, do której można by się odwołać. Historia kompleksu sięga 1922 roku.

Czy znajdują się tutaj obiekty historyczne, a pracownia SHA musiała konsultować założenia projektu CSC ze służbami konserwatorskimi?

Uniwersytet Columbia jest właścicielem ziemi od roku 1922. Natomiast jak wyjaśniliśmy przed chwilą Baker Athletic Complex nie jest budynkiem. Działka należy do Uniwersytetu i nie jest objęta ochroną zabytków (landmarked property), w związku z tym nie ma tu zabytków, które należałoby brać pod uwagę.

Koncepcja architektoniczna CSC opiera się na połączeniu dwóch idei: historii dzielnicy Baker Field, związanej z położonymi tu charakterystycznymi mostami i wiaduktami kolei nadziemnej oraz nawiązaniu do „diagramów gier sportowych”. Która z tych inspiracji miała większe znaczenie podczas projektowania?

Jedna i druga były równie istotne podczas projektowania i gotowy budynek najlepiej pokazuje ich wpływ. Infrastruktura mostowa oraz kolejka nadziemna mają swoje odzwierciedlenie w aluminiowej fasadzie oraz podniesionym ramieniu nad schodkowym terenem. Z kolei diagramy gier sportowych reprezentowane są przez formy zewnętrznych schodów na południowej elewacji oraz schodów prowadzących bezpośrednio do boiska po stronie północnej i nadają projektowi oczekiwaną dynamikę.

Podsumowując, te dwie koncepcje razem doprowadziły także do ustalenia konkretnych poziomów kondygnacji, w efekcie przestrzeń do ćwiczeń znalazła się jednocześnie na wysokości boisk i została zorientowana zgodnie z nadziemną linią metra na estakadzie.

____

(Redakcja Z:A dziękuje p. Ryszardowi Nawrockiemu oraz arch. Wojciechowi Kujawskiemu za współpracę i konsultacje)

Tekst pochodzi z magazynu Zawód:Architekt 04/2013.

BRYŁA dziękuje redakcji magazynu za udostępnienie materiału do publikacji