bryła
architektura na świecie
Kubizm i rondokubizm w Czechach. Co mają wspólnego Praga i Picasso?

Kubizm i rondokubizm w Czechach. Co mają wspólnego Praga i Picasso?

mz/wg19-02-2024 12:00

Malarstwo i architektura - dziedziny sztuki, które od zawsze wzajemnie się przenikały. Co może powstać z połączenia geometrycznych form oraz poszukiwania czeskiego stylu narodowego? Czeski kubizm i rondokubizm. Architekci tworzyli budynki, które zdają się "drgać" dzięki grze światła i cienia.

W poszukiwaniu stylu narodowego

Podobnie jak i w Polsce, na początku XX w. wiele krajów Europy usilnie poszukiwało swojego narodowego stylu. Taki zbiór specyficznych dla danego państwa form i cech w zakresie architektury i wzornictwa przemysłowego był niezwykle pomocny w krzewieniu narodowościowych idei. Swoje style narodowe wykształciły między innymi Niemcy, Węgry, Rumunia, Polska, czy właśnie Czechy. Style narodowe kształtowały się na różne sposoby - najczęściej opierano się na elementach ludowych, a następnie poddawano je pewnym przekształceniom, z których mógł narodzić się zupełnie nowy, niezależny styl.

Legiobanka w Pradze, Josef Gocár, 1921-1923

"Praski styl" a "rohlickový styl"

W przypadku Czech istotną inspiracją był... Picasso. W 1910 roku w Pradze odbyła się wystawa dzieł tego artysty. To prawdopodobnie pozostając pod jej wpływem Pavel Janák wydał dzieło, które później zainspirowało młodych, czeskich architektów do nakreślenia głównych założeń czeskiego kubizmu (zwanego 'praskim stylem'). Przedstawiciele tego stylu uważali, że linie i płaszczyzny budynku symbolizują zachodzący w przyrodzie proces krystalizacji. Architekci stosowali więc na elewacjach formy oparte na trójkątach i piramidach, przez co budynki zdawały się 'drgać' dzięki grze światła i cienia.

Gimnazjum w Hradec Králové, projekt: Josef Gocár

Rondokubizm

Nowy styl szybko zaczął ewoluować - w wyniku działalności czeskiego architekta Josefa Gocára, w latach 20. XX wieku powstała nowa odmiana kubizmu - rondokubizm (rohlickový styl). O ile ten pierwszy był stylem nowatorskim, niosącym pewną świeżość, o tyle drugi zwracał się bardziej w stronę ludowych wartości. Mowa tu o znacznie zmiękczonych liniach - trójkąty zastąpiły koliste formy, zaś walce i kule - piramidy. Położono duży nacisk na dekoracje i ornament, nowością okazała się symbolika ukryta w barwie - fasady budynków otrzymują narodową, biało-czerwoną kolorystykę.

Dom Zdrojowy w Lázne Bohdanec, projekt: Josef Gocár

Szlakiem kubistycznych form w Czechach

Podstawą pojawienia się narodowego stylu w Czechach była działalność wybitnych jednostek. Należy tu wymienić wspomnianego wcześniej Pavla Janáka, Josefa Chochola, Jana Koterę czy Josefa Gocára. Ich budynki wniosły nieoceniony wkład w rozwój czeskiej architektury modernistycznej.

Dom pod Czarną Madonną, Josef Gocár, 1911-1912

Dom pod Czarną Madonną w Pradze

Na szczególną uwagę zasługuje Dom pod Czarną Madonną, w którym widać zarysy kształtującego się właśnie stylu. Niezwykły budynek Josefa Gocára znajduje się w Pradze. Jego kubistyczne cechy możemy dostrzec w lekko załamanej fasadzie, mansardowym dachu czy zgeometryzowanym detalu okiennym.

Willa Josefa Chochola pod Wyszehradem

Kubizm nazywany jest stylem praskim, ale to pod Wyszehradem znajdują się prawdziwe perełki! Mowa tu o willi Josefa Chochola powstałej w latach 1912-1913. Dostrzec można odważne załamania fasady w okolicach okien i połamane gzymsy, a także 'krystaliczną' linię okapu.

Krematorium w Pardubice, Pavel Janák, 1921-1923

Krematorium w Pardubicach

Kolejne przykłady to już realizacje rondokubistyczne - krematorium w Pardubicach autorstwa Pavla Janáka świetnie pokazuje połączenie słowiańskich elementów z zmodernizowanym neobarokiem.

Pałac Adria w Pradze

W jego następnej realizacji - Pałacu Adria w Pradze - ciągle widać inspirację historyzmem. Przestylizowane, neobarokowe formy mieszają się z kubistycznymi walcami i trójkątami, a cała elewacja utrzymana jest w biało-czerwonej tonacji.

Echa kubizmu i rondokubizmu

Pomimo swojego krótkiego żywota, kubizm i rondokubizm głęboko wrył się w świadomość Czechów. Echa tego drugiego pobrzmiewały w grafice, rzemiośle artystycznym czy wzornictwie przemysłowym. Jednak w dobie globalnego wzrostu popularności stylu międzynarodowego, nadmierność ornamentyki i inspiracji ludowych skazana była z góry na porażkę.

Więcej o: