Streamline przy autostradzie, czyli stacje paliw typu Fürstenwalde. Na terenie Polski są aż trzy!

Na pierwszy rzut oka mogą wydawać się niepozorne. Małe, trójkątne pawilony z charakterystycznym dachem w kształcie litery „V” stojące przy autostradach. A jednak stacje paliw typu Fürstenwalde to intrygujące przykłady modernistycznej architektury użytkowej XX wieku. Łączą w sobie funkcjonalność, nowoczesność i odwagę estetyczną – cechy, które czyniły je wyjątkowymi zarówno w czasach swojego powstania, jak i dziś, gdy walczą o przetrwanie jako obiekty zabytkowe.

Pierwsza stacja tego typu powstała w 1937 roku w miejscowości Fürstenwalde/Spree, przy węźle autostrady A14 Fürstenwalde-West w Brandenburgii. To właśnie od niej wzięła nazwę cała koncepcja. Autorem projektu był Friedrich Tamms, architekt związany z budową sieci Reichsautobahnen – autostrad III Rzeszy. Jego ambicją było nadanie nawet tak prozaicznym obiektom, jak stacje benzynowe, wyrazistej i nowoczesnej formy. Stację zbudowała firma Wilhelma Ungera z Berlina.

Architektura miała odzwierciedlać ducha epoki: dynamiczną, opływową, bliską estetyce aerodynamicznej. Stąd liczne zaokrąglenia narożników, gładkie elewacje, rytmiczne podziały i opływowe formy typowe dla stylu streamline. Projekt budził liczne kontrowersje - krytykowano koncepcje Tammsa za brak odniesień do regionalnej architektury. 

Stacje typu Fürstenwalde: architektura i układ

Stacje typu Fürstenwalde były na planie trójkąta, dzięki czemu idealnie wpisywały się w przestrzeń pomiędzy łącznicami autostrady. Charakterystycznym elementem był dach w formie rozłożystej litery „V”, kierującej się ku jezdniom, co nadawało obiektowi rozpoznawalny kształt i wizualną lekkość.

Wnętrze miało klarowny podział: znajdowała się się część dla podróżnych z poczekalnią i toaletami, przestrzeń techniczna z magazynem oraz zaplecze dla obsługi. W piwnicy były magazyny węgla oraz kotłownia. Całość wykończona była materiałami trwałymi – klinkierem, granitem czy betonem – które miały podkreślać solidność i odporność na czas.

Choć planowano budowę sieci takich obiektów wzdłuż autostrad, projekt nigdy nie został w pełni zrealizowany. Dziś stacje typu Fürstenwalde są rzadkością. Najbardziej znana i chroniona (choć nieczynna) znajduje się w Fürstenwalde, ale kilka obiektów zachowało się również w Polsce.

Stacje typu Fürstenwalde w Polsce

Najbardziej spektakularnym przykładem są stacje w Bielanach Wrocławskich przy autostradzie A4. Te dwa budynki, wpisane w 2012 roku do rejestru zabytków, do dziś imponują formą i urbanistycznym wkomponowaniem w układ drogowy. Innym ciekawym przykładem jest stacja w Kołbaskowie przy autostradzie A6 na węźle Szczecin Zachód.

Stacje paliw typu Fürstenwalde to architektoniczne perły w cieniu autostrad. Choć powstały w czasach o mrocznym kontekście historycznym, dziś stanowią fascynujące świadectwo ambicji modernizmu – próbę wprowadzenia estetyki i idei nowoczesności do codziennej infrastruktury. To obiekty, które zasługują nie tylko na ochronę, ale i na ponowne odkrycie przez miłośników architektury, historii i techniki