Witold Lipiński - architektura współgrająca z przyrodą [ZNANI ARCHITEKCI]

Dzieła Lipińskiego stoją na pograniczu architektury, inżynierii i rzeźby. Jego budynki mają futurystyczne kształty i doskonałe warunki do przebywania we wnętrzach.

Urodził się 14 listopada 1923 roku w Kossakach, w gminie Jedwabne. W czasie II wojny należał do Inspektoratu Łomżyńskiego Armii Krajowej - używał pseudonimu „Szczedroń”. Uczęszczał do szkoły konspiracyjnej (za działalność w podziemiu został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Krzyżem Walecznych).

Po maturze w 1946 roku wyjechał na studia do Wrocławia. Interesował się naukami przyrodniczymi, ale ostatecznie trafił na architekturę. Studia skończył w 1950 roku i pozostał na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. W 1956 roku obronił pracę doktorską ,,Zastosowanie płomieniowych natrysków szkliw ceramicznych do barwnych powłok w architekturze”. W 1979 roku otrzymał tytuł profesora.

Pierwsze prace

Jego pierwsze prace architektoniczne to m.in. socrealistyczne fasady domów od strony ul. Piłsudskiego, a także wnętrze kawiarni w Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej we Wrocławiu (pracował w zespole Mariana Tunikowskiego). Lipiński zajmował się takie unowocześnianiem i adaptacjami przedwojennych budynków, m.in. wrocławskich kamienic i ośrodka wypoczynkowego Orlinek w Karpaczu. Zaprojektował również modernistyczny ośrodek wypoczynkowy Politechniki Wrocławskiej w Ustce.

Ale Lipiński interesował się architekturą współgrającą z przyrodą, zarówno pod względem funkcjonalnym, jak i estetycznym. W projektach budynków o futurystycznych kształtach badał mikroklimat w poszczególnych miejscach wnętrza. To pozwalało mu stworzyć optymalne i naturalne środowisko do mieszkania. Efekt poszukiwań nowatorskich technik i form, opisał w swojej pracy „Powłokowe formy sklepione”.

Ekologiczne igloo – dom własny

Jego domy jednorodzinne we Wrocławiu (powstały cztery) zyskały tak nietypowe kształty, że trudno było znaleźć fachowców, którzy chcieli się podjąć realizacji. Z tego powodu Witold Lipiński dom własny (igloo) zbudował sam. Igloo powstało na osiedlu poniemieckich domów jednorodzinnych, nieopodal Stadionu Olimpijskiego, w pobliżu parku Szczytnickiego. Budynek to półkoliste sklepienie. Jego średnica wynosi 10 m, a grubość powłoki (jednakowa w całym przekroju) 12 cm. Wykonany jest z cegły rozbiórkowej. Dom nie jest podpiwniczony. Izolację termiczną sklepienia zapewnia pianka z żywicy formaldehydowej. Z zewnątrz budynek pokryty jest folią aluminiową i blachą. Zróżnicowanie wysokości pomieszczeń oraz dobrana izolacyjność przegród zapewniają korzystny mikroklimat w okresie letnim i zimowym. Wnętrze kopuły w części parterowej skrywa trzy niewielkie pokoje oraz kuchnię i łazienkę. Centralną i tylną (względem ulicy) część igloo zajmuje obszerny salon z zagłębieniem w podłodze i kominkiem. Obiekt posiada też antresolę o powierzchni 35 metrów, która pierwotnie miała być pracownią Witolda Lipińskiego. Prowadzą na nią drewniane schody wykonane z dębu, który został przed laty ścięty podczas pielęgnacyjnej wycinki w pobliskim parku. Niecodziennym zabiegiem było także zasadzenie pośrodku domu ogromnego fikusa, który zakorzeniony w ziemi, przechodzi przez antresolę, pnąc się ku światłu docierającemu przez kopułę.

Niedawno, zaprojektowany przez prof. Witolda Lipińskiego Dom Igloo na Zalesiu został wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Wrocławia.

Przeczytaj więcej: Dom Igloo na trudne czasy>>

Organiczny „MIR”

Kilka ulic dalej, na osiedlu Zacisze, Lipiński zaprojektował dom „MIR”. Wzniesiono go w latach 1963-65, czyli budowa zakończyła się szybciej niż własnego domu Lipińskiego, który ukończył dopiero pod koniec lat 60. Dom „MIR” to podłużna bryła z dachem o zmiennej wysokości. Na ulicę otwiera się nieduże przeszklenie z sypialni, natomiast na ogród skierowany jest salon z antresolą, doświetlony przez potężne, dwukondygnacyjne okno. Z korytarza schodzi się także do niewielkiej kuchni i łazienki. Do głównej bryły dołączona jest prostopadle strefa wejściowa z garażem.

W duchu architektury organicznej według projektu Lipińskiego powstał Ośrodek Wypoczynku Świątecznego Huty Legnica w Rokitkach. Były to dwa brutalistyczne kręgi betonowych domków letniskowych i wiele wolnostojących obiektów o łukowych dachach, również wykonanych z betonu (dziś układ jest już nieczytelny). Organiczne kształty miał teżbasen w Małomicach (dziś dzielnica Lubina), obecnie w kompletnej ruinie.

Dom Bioklimatyczny

W latach 70. XX wieku z inicjatywy Lipińskiego powstała we Wrocławiu Szkoła Architektury Bioklimatycznej. Architekci badali wpływ roślinności na mikroklimat wnętrz, świadomie dobierając roślinność do otoczenia, a także starali się zmaksymalizować wpływ światła słonecznego czy naturalnych dla danego miejsca warunków wietrznych. Efektem badań był m.in. Dom Bioklimatyczny w Łasku-Kolumnie.

Dom powstał na przełomie lat 80. i 90. Jego południowa fasada jest szklarnią, na którą otwarte są wszystkie pomieszczenia dzienne. Jej kaskadowy układ nie tylko maksymalizuje zyski cieplne, ale także wpływa na wewnętrzny mikroklimat budynku. Lipiński zakładał, że wewnątrz znajdą się starannie dobrane gatunki roślin, regulujące wilgotność i temperaturę. Architektowi marzyła się także fotowoltaika (!), którą szklarnia miała być częściowo pokryta, ale nie udało się wszystkiego zrealizować. Wewnątrz na pierwszy plan wysuwają się ekspresyjne schody –  drewniana konstrukcja o dynamicznej formie, przypominająca modernistyczną rzeźbę. Lipiński traktował detale jako część większego systemu estetycznego – dlatego w całym budynku znajdziemy starannie zaprojektowane meble. W wielu miejscach drewniana stolarkę uzupełniono o dekoracyjne przeszklenia wykonane ze szkła ornamentowego.

Futurystczne obserwatorium na Śnieżce

Miejsce w historii architektury zapewniło architektowi przede wszystkim obserwatorium na Śnieżce. Obiekt przypominający bardziej stację kosmiczną na Księżycu niż punkt rejestracji pogody, został wybudowany w latach 1968-74, choć zlecenie na projekt budynku Lipiński dostał w 1960 roku. Do współpracy przy projekcie zaprosił Waldemara Wawrzyniaka. Wstępna koncepcja futurystycznego obserwatorium była gotowa już kilka miesięcy później. Przy projektowaniu architekt wykorzystał podziwiany podczas lotu szybowcem widok grup skalnych uformowanych erozją.

Pracę nad budynkiem ruszyły w 1967 roku. Trwały siedem lat. Budynek ma kształt trzech nałożonych na siebie dysków, Konstrukcję dysków stanowiła stalowa kratownica, oparta centralnie na betonowym fundamencie. W największym dolnym dysku o ok. 30 m średnicy znajduje się restauracja, sklepiki i toalety. W średnim dysku (ok. 20 m średnicy) ulokowano zaplecze techniczne obserwatorium, pokoje pracowników i magazyny. Górny dysk ma najmniejszą średnicę – ok. 13 m. To tu właśnie znajduje się obserwatorium.

Przeczytaj więcej: Obserwatorium na Śnieżce: architektoniczny szczyt Polski>>

Witold Lipiński zmarł 23 czerwca 2005 roku. Pochowany został na Cmentarzu Świętej Rodziny przy ul. Smętnej we Wrocławiu.  Jedna z ulic na Nowych Żernikach nosi jego imię. 

Był wizjonerem, w pracach wyprzedzał swoje czasy, dając początek architekturze proekologicznej w naszym kraju.