Osiedla Werkbundu 1927 - 1932. Wzorcowe osiedla otrzymały Znak Dziedzictwa Europejskiego

Międzynarodowa wystawa "Mieszkanie" i wzorcowe osiedle Weissenhof w 1927 roku w Stuttgarcie

Pierwsze wzorcowe osiedle Werkbundu powstało w 1927 roku na wzgórzu Weissenhof w Stuttgarcie w ramach wystawy "Mieszkanie", przygotowanej przez niemiecki oddział Werkbundu.

Do udziału w budowie osiedla zaproszono siedemnastu architektów z Niemiec, Belgii, Francji, Holandii i Austrii: Petera Behrensa, Victora Bourgeois, Richarda Döckera, Josefa Franka, Waltera Gropiusa, Ludwiga Hilberseimera, Pierre'a Jeannereta, Le Corbusiera, Ludwiga Miesa van der Rohe, Jacobusa Johannesa Pietera Ouda, Hansa Poelziga, Adolfa Radinga, Hansa Scharouna, Adolfa Gustava Schnecka, Marta Stama, Bruno Tauta i Maxa Tauta.

Autorem urbanistycznej koncepcji osiedla był Ludwig Mies van der Rohe, który pełnił również kierownictwo artystyczne. Nadzór nad realizacją projektu urząd miejski Stuttgartu zlecił Richardowi Döckerowi. Wystrojem wnętrz zajmowało się dodatkowo 38 architektów.

Tytuł wystawy "Mieszkanie" wskazywał główny cel Werkbundu, czyli przedstawienie nowoczesnych domów wybudowanych przy użyciu nowych technologii i materiałów budowlanych, a tym samym znalezienie odpowiedzi na społeczne wyzwanie XX wieku, jakim był z pewnością niedobór mieszkań w przeludnionych miastach europejskich. Gotowe domy z urządzonymi wnętrzami były udostępnione do zwiedzania w trakcie trwania wystawy.

W osiedlu zaprezentowano domy wielorodzinne, domy jednorodzinne w układzie szeregowym oraz jedno- i dwurodzinne domy wolnostojące. Pokazano przykłady nowoczesnych rozwiązań dostosowanych do potrzeb wielkiego miasta. Typy domów uwzględniały potrzeby różnych warstw społecznych, także wykształconej klasy średniej. Ich zakres uległ rozszerzeniu w stosunku do koncepcji z 1925 roku, kiedy planowano przedstawić jedynie tanie masowe budownictwo mieszkaniowe. Dostęp do światła i powietrza oraz otwarcie przestrzeni - to główne cechy przedstawionych budynków. Funkcjonalne rozwiązania wnętrz miały ułatwić prowadzenie gospodarstwa domowego, a co za tym idzie, umożliwić kobiecie podjęcie pracy zawodowej.

Wystawa nowoczesnego mieszkania w 1928 roku - wzorcowe osiedle Nový Dům w Brnie

Do udziału w budowie osiedla zaproszono dziewięciu architektów z Brna i Pragi. Byli to: Bohuslav Fuchs, Jaroslav Grunt, Jiří Kroha, Hugo Foltýn, Miroslav Putna, Jan Víšek, Jaroslav Syřiště, Ernst Wiesner i Josef Štěpánek. Autorami koncepcji urbanistycznej osiedla byli Bohuslav Fuchs i Jaroslav Grunt.

Głównym celem budowy osiedla było przedstawienie idealnych propozycji mieszkań dla konkretnego klienta. Zaprezentowane domy były kompromisem między architektem, nabywcą i wykonawcą. Brneńskie osiedle miało propagować przede wszystkim tanie i racjonalne rozwiązania mieszkań dla warstwy średniej, łączyć dotychczasowe doświadczenia w tej dziedzinie ze współczesną praktyką architektoniczną oraz wykorzystywać nowe konstrukcje i materiały budowlane.

Na przykładzie szesnastu obiektów przedstawiono nowe oblicze "idealnego" domu jednorodzinnego z właściwymi rozwiązaniami technicznymi i sanitarnymi oraz z wyposażeniem wnętrz, przygotowanego do ewentualnej budowy seryjnej, a co za tym idzie - o większej dostępności cenowej. Jak pisał ówczesny recenzent, tanie domy szeregowe lub wolnostojące "otoczone zielenią, słońcem i powietrzem miały dołączyć do architektury prawdziwie nowoczesnej, w której każdy detal powinien być w miarę swoich możliwości doskonały i dla której nie jest jedynym osiągnięciem bycie "nowocześnie' modną".

Zobacz także: Willa Tugendhatów w Brnie. Ekskluzywny modernizm Miesa van der Rohe>>

Wystawa "Mieszkanie i miejsce pracy" ("Wohnung und Werkraum" Ausstellung - WuWA) i wzorcowe osiedle z 1929 roku we Wrocławiu

Inicjatorem wystawy "Mieszkanie i miejsce pracy" ("Wohnung und Werkraum" Ausstellung - WuWA) był Heinrich Lauterbach - przewodniczący śląskiego oddziału Werkbundu. Do udziału zaproszono jedenastu architektów z Wrocławia: Paula Heima, Alberta Kemptera, Theodora Effenbergera, Ludwiga Moshamera, Heinricha Lauterbacha, Paula Häuslera, Moritza Haddę, Emila Langego, Gustava Wolfa, Hansa Scharouna i Adolfa Radinga. Autorami koncepcji urbanistycznej osiedla byli Heinrich Lauterbach i Adolf Rading.

Zobacz także: WUWA - awangardowe osiedle we Wrocławiu>>

Celem budowy osiedla było przedstawienie nowych typów tanich małych i średnich mieszkań oraz nowoczesnej formy domów, a także nowatorskich technologii i materiałów budowlanych, które miały być przetestowane w trudnym śląskim klimacie. Gotowe domy z urządzonymi wnętrzami były udostępnione do zwiedzania przez trzy i pół miesiąca, a następnie zostały wynajęte przez wrocławskie Towarzystwo Osiedlowe Wrocław SA na dwa lata w celu wypróbowania w praktyce założeń nowej architektury.

W osiedlu zaprezentowano wielorodzinne domy czynszowe różnego typu (klatkowy, galeriowy, wysokościowy, z mieszkaniami dwupoziomowymi) i domy jednorodzinne w układzie szeregowym oraz jedno- i dwurodzinne domy wolnostojące o wyższym standardzie niż czynszowe (o powierzchni przekraczającej 150 metrów kwadratowych), o efektownej formie architektonicznej zespolonej z otaczającą zielenią, domy związane z ideą "Neuer Mensch", potrzebą światła, powietrza i słońca. Przedstawiono ponadto różne rozwiązania funkcjonalne w zakresie rozplanowania domów.

Wzorcowe osiedle Neubühl z lat 1928 - 1932 w zuryskiej dzielnicy Wollishofen

Z inicjatywą budowy osiedla wyszła grupa architektów, której członkami byli Max Ernst Haefeli, Carl Hubacher, Werner Max Moser, Hans Schmidt, Rudolf Steiger, Sigfried Giedion i generalny sekretarz szwajcarskiego Werkbundu Friedrich T. Gubler.

Aby zrealizować projekt, założono spółdzielnię Neubühl, którą miasto Zurych wspomogło kredytem. Do udziału w projektowaniu osiedla zaproszono siedmiu szwajcarskich architektów. Byli to: Paul Artaria, Max Ernst Haefeli, Carl Hubacher, Werner Max Moser, Emil Roth, Hans Schmidt i Rudolf Steiger. Autorem koncepcji urbanistycznej osiedla był Werner Max Moser.

Celem była budowa standardowych mieszkań dla wykształconej klasy średniej, przeznaczonych do masowej produkcji. Dzięki zastosowaniu systemu opartego na module metrycznym stworzono wiele różnych typów mieszkań - zarówno dla osób samotnych, jak i rodzin z dziećmi. Świadomie dążono do osiągnięcia różnorodności, która zapewniałaby mieszkańcom możliwość przeprowadzki w obrębie osiedla, jeśli wymagałaby tego ich sytuacja życiowa.

Nie indywidualna, ale zespołowa praca nad całym przedsięwzięciem była ideą architektów, którzy projektowali wszystko wspólnie, począwszy od planu sytuacyjnego, skończywszy zaś na wyposażeniu łazienek. Zastosowane technologie budowlane miały obniżyć koszty budowy i uczynić domy konkurencyjnymi w stosunku do innych dostępnych na wolnym rynku. Osiedle zrealizowano w trzech etapach. Mieszkania nie były sprzedawane przez spółdzielnię Neubühl, lecz wynajmowane jej członkom.

Międzynarodowa wystawa Werkbundu w 1932 roku - wzorcowe osiedle w wiedeńskiej dzielnicy Lainz

W projektowaniu osiedla udział wzięło trzydzieścioro troje architektów z Austrii, Niemiec, Francji i ze Stanów Zjednoczonych: Richard Bauer, Karl Augustinus Bieber, Anton Brenner, Otto Breuer, Josef Franz Dex, Max Fellerer, Josef Frank, Hugo Gorge, Jacques Groag, Arthur Grünberger, Gabriel Guevrekian, Oswald Haerdtl, Hugo Häring, Josef Hoffmann, Clemens Holzmeister, Julius Jirasek, Heinrich Kulka, Ernst Lichtblau, Adolf Loos, Walter Loos, André Lurçat, Richard Neutra, Otto Niedermoser, Ernst Plischke, Gerrit Thomas Rietveld, Margarete Schütte-Lihotzky, Walter Sobotka, Oskar Strnad, Hans Adolf Vetter, Helmut Wagner-Freynsheim, Eugen Wachberger, Josef Wenzel i Oskar Wlach. Autorem urbanistycznej koncepcji osiedla był Josef Frank.

Celem inicjatorów było pokazanie różnorodności typów domów jednorodzinnych i wskazanie ich jako ewentualnych wzorców dla nowych osiedli. W pełni wyposażone domy przeznaczono do sprzedaży. Można je było oglądać w ramach międzynarodowej wystawy Werkbundu od 5 czerwca do 7 sierpnia 1932 roku.

W osiedlu zaprezentowano siedemdziesiąt małych domów jednorodzinnych w zabudowie wolnostojącej, bliźniaczej lub szeregowej. Projekty zakładały maksymalne wykorzystanie przestrzeni i propagowanie nowoczesnego sposobu mieszkania. Josef Frank pragnął pokazać przede wszystkim różne modelowe rozwiązania nowoczesnych domów jednorodzinnych, nie zaś najnowsze metody budowlane. Według jego koncepcji, znaczny wkład w tworzenie nowej kultury mieszkania miały wnieść nie tylko racjonalne rozwiązania planów domów, ale także zróżnicowany dobór wyposażenia wnętrz.

Wystawa budownictwa mieszkaniowego w 1932 roku - wzorcowe osiedle Baba w praskiej dzielnicy Dejvice

Na zaproszenie Czechosłowackiego Stowarzyszenia Twórczego do realizacji przedsięwzięcia przystąpiło początkowo dwadzieścioro jeden czeskich architektów, w tym dziewiętnaścioro z Pragi i dwóch z Brna (Bohuslav Fuchs i Jiří Kroha), którzy wykonali projekty budynków, uwzględniając indywidualne potrzeby przyszłych mieszkańców. Z różnych powodów (kryzys gospodarczy, brak porozumienia z inwestorami) nie zostało zrealizowanych osiem domów (Bohuslav Fuchs, Josef Havlíček i Karel Honzík, Jaromír Krejcar, Jiří Kroha, František Marek, Otakar Novotný, Josef Štěpánek i Oldřich Tyl).

Finalnie, autorami osiedla Baba było dwudziestu czterech architektów: Zdeněk Blažek, Antonín Černý, Jaroslav Fišer i Karel Fišer, Josef Fuchs, Josef Gočár, Josef Grus, Antonín Heythum i Evžen Linhart, Ladislav Horák, Pavel Janák, František Kavalír, František Kerhart, Vojtěch Kerhart, Jan E. Koula, Antonín Kučera, Hana Kučerová-Záveská, Ladislav Machoň, Mart Stam i Jiří Palička, Oldřich Starý i Ladislav Žák, František Zelenka i Štěpán Zelenka. Łącznie w latach 1932-1940 w obrębie wzorcowego osiedla Baba wybudowano trzydzieści dziewięć domów mieszkalnych.

Celem inicjatorów była prezentacja różnych wariantów modernistycznej zabudowy mieszkaniowej dla klasy średniej w domach jedno- lub dwurodzinnych oraz domach z pracowniami dla artystów. Jesienią 1932 roku - od września do listopada - udostępniono zwiedzającym dwadzieścia domów w trakcie budowy, aby mogli się zapoznać z metodami i technologiami budowlanymi.

Wystawa Droga ku nowoczesności. Osiedla Werkbundu 1927 - 1932

We wrześniu 2011 r. pomiędzy Wrocławiem a Stuttgartem powstał zaczątek sieci wymiany doświadczeń dotyczących ochrony osiedli Werkbundu. Rok później w Stuttgarcie pokazano wystawę poświęconą wrocławskiemu osiedlu WuWA, a we Wrocławiu wystawę o stuttgarckim osiedlu Weissenhof. Już wtedy uznano, iż celem sieci współpracy powinna być nie tylko wymiana doświadczeń w kręgach bezpośrednio zainteresowanych tą tematyką, ale również dbałość o uznanie roli osiedli w kontekście osiągnięć kultury europejskiej. Jako jedno z zadań sformułowano wspólne podjęcie starań o przyznanie osiedlom Europejskiego Znaku Dziedzictwa.

W listopadzie 2013 roku w Stuttgarcie po raz pierwszy w historii odbyło się spotkanie przedstawicieli wszystkich sześciu osiedli. Powstała wtedy sieć współpracy sześciu europejskich miast. Wyrażono wolę, aby w 2016 roku we Wrocławiu - Europejskiej Stolicy Kultury, zaprezentować wspólnie wszystkie osiedla i pokazać ich znaczenie w kontekście europejskiego dziedzictwa kulturowego. Wystawę "Droga ku nowoczesności. Osiedla Werkbundu 1927 - 1932" można było oglądać od 31 marca do 5 czerwca 2016 r w Muzeum Architektury we Wrocławiu. Wystawa osiągnęła olbrzymi sukces!