Wszystkie choroby polskich miast. Dom polski w transformacji
?Wreszcie we własnym domu. Dom polski w transformacji" to wystawa, którą powinien zobaczyć każdy. I nie jest to retoryczne nadużycie. W ramach festiwalu Warszawa w Budowie powstała ekspozycja opowiadającą o polskim budownictwie mieszkaniowym, a tak naprawdę o problemach każdego z nas. Wśród poruszanych tematów znalazły się: zrealizowane i niezrealizowane nadzieje Polaków o własnym domu, chaos przestrzenny polskich miast, wieloletnie kredyty mieszkaniowe, na które skazane są polskie rodziny, czy też drogie deweloperskie osiedla mające idyllę tylko w nazwie.
Architektura kulturowego przymusu i sentymentu
Architektura analizowana jest w szerokim kontekście społecznych, kulturowych i politycznych przemian. Autorzy wystawy zarysowują wyraźne przejście od komunizmu do kapitalizmu. Artyści zwracają uwagę na budzący się na początku lat 90-tych sentyment do Polski szlacheckiej równocześnie podając w wątpliwość bezkrytyczne wpatrzenie w architektoniczne wzorce z zachodu. Żywe animacje zrealizowane w stylistyce memów internetowych, gifów, jak również pierwszych gier komputerowych w atrakcyjnej formie opowiadają o skomplikowanych zależnościach i czynnikach, wpływających na sytuację mieszkaniową i obecny kształt naszych miast.
Polacy z jednej strony nadal tłoczą się w zbyt ciasnych mieszkaniach, według Eurostatu wskaźnik przeludnienia mieszkań w Polsce wynosi 43%, co oznacza, że niemal co drugi mieszkaniec naszego kraju żyje w ciasnocie, a z drugiej strony ich wybory wydają się zbyt podporządkowane rynkowi. Jeśli Polacy budują, to rozrzutnie pod każdym względem, chętnie dworek albo coś zbyt dużego i kosztownego, przerastającego ich potrzeby oraz możliwości. Jeśli biorą kredyt, to po to, by wyprowadzić się poza miasto, skąd muszą codziennie dojeżdżać, przeważnie samochodem. Może warto myśleć o swoim życiu w perspektywie czasu i być bardziej elastycznym? Dlaczego nie organizujemy mieszkalnictwa w inny sposób? Nasza wystawa pokazuje zaniedbania w polityce mieszkaniowej na przestrzeni ponad dwudziestu pięciu lat.” – opowiada Tomasz Fudala, kurator wystawy.
Blok z wielkiej płyty i domek na przedmieściach
Na pierwszym piętrze wystawy pokazane są dwa dominujące modele kształtujące polskie miasta. Są to z jednej strony wysokie blokowiska z betonu rozrzucone w przestrzeni, a z drugiej powtarzająca się zabudowa podmiejskich domków jednorodzinnych, nieudolnie nawiązująca do wzorca dawnych dworków szlacheckich. Oglądamy odmienne obrazy uciążliwego zagęszczenia, jeden z nich zgodny jest z logiką pionu, drugi z logiką poziomu.
Marzenie o własnej posiadłości z ogrodem, przyczyniło się do zjawiska tzw. suburbanizacji, rozrastających się przedmieść pozbawionych często infrastruktury i odpowiedniego połączenia komunikacyjnego z centrum miasta. Takie rozwiązania urbanistyczne wymuszają na mieszkańcach częste korzystanie z samochodu, ponieważ od miejsca zamieszkania oddalone są: szkoła, praca, centra rozrywkowe, kulturalne i handlowe. Obraz okolicy kształtuje monotonny widok, powtarzających się domków jednorodzinnych położonych pośrodku niczego. Z kolei peerelowskie bloki z wielkiej płyty oferują ciasne mieszkania i duże zagęszczenie mieszkańców w jednym domu, przez co każdy z nich czuje się anonimowy. Ich niewątpliwym plusem jest to, że usytuowane są często w centrum miasta i wyposażone w społeczną infrastrukturę, m.in. wspólne palce zabaw, szkoły i pawilony handlowe.
Dwóm makietom przedstawionym na wystawie odpowiadają dwa odniesienia filmowe. Bloki mieszkalne zostały sportretowane w kultowym już serialu z PRL-u „Alternatywy 4”, natomiast zjawisko suburbanizacji w „Wojnie polsko-ruskiej pod flagą biało-czerwoną”, głośnej powieści Doroty Masłowskiej zekranizowanej przez Xawerego Żuławskiego.
Kredyt, czyli fałszywa dojrzałość
Kolejnym ważnym problemem poruszanym w ramach wystawy jest przymus, nie tylko ekonomiczny, lecz również kulturowy wpychający wielu ludzi w sidła 20 i 30-letnich kredytów bankowych. O tym, że jeszcze kilka lat temu synonimem dorosłości i dojrzałości życiowej było zaciągnięcie kredytu na własne mieszkanie, pisze Filip Springer w głośnej książce „13 pięter”. Reportażysta odkrywa również, że dom dla jego rozmówców nie wiąże się z bezpieczeństwem, ani ze spokojem życiowym. Staje się natomiast bolączką, kulą u nogi, która nie pozwala zmienić życiowych planów, zrezygnować z znienawidzonej pracy lub wyprowadzić się od byłej żony lub męża. Kredyt mieszkaniowy okazuje się najtrwalszym czynnikiem cementującym związek i definiującym dalsze plany życiowe.
Jak projektować przyjazne osiedla?
Autorzy wystawy poza krytyką sposobu budowania nowych domów i braku racjonalnego planowania miast poszukują recept na zmianę nakreślonej sytuacji. Skoro próżno szukać rozwiązania w zabudowywaniu przedmieść i tworzeniu bezosobowych bloków mieszkalnych, jaki kierunek należałoby obrać? Jako wzorce do naśladowania podawane są osiedla: Slusenholmen w Kopenhadze, Västra Hamnen w Malmö, czy holenderskie IJburg w Amsterdamie. Wyznacznikami dobrze zaprojektowanych osiedli mają być nie tylko domy spełniające takie kryteria jak: zapewnienie „jasnych mieszkań, w estetycznych budynkach wpisujących się w otoczenie”. Równie ważna jest również dbałość o środowisko już na poziomie użytych do konstrukcji budynków materiałów. Idąc dalej należy przystosować infrastrukturę osiedla dla potrzeb osób niepełnosprawnych oraz o zadbać o utworzenie wokół społecznej infrastruktury.
Przy budowaniu nowych osiedli powinno się brać pod uwagę zróżnicowane możliwości ekonomiczne przyszłych mieszkańców. Chodzi o to, aby mieszkania miały różnorodny metraż i rozkład poszczególnych pomieszczeń. Ważne jest też, by nowo powstałe budynki wpisywać w kontekst miasta, tak by nie grodzić ich wysokimi płotami, ale łączyć z przestrzenią wspólną. Bramy i płoty nie powinny zagradzać drogi pieszemu. Postuluje się również zagęszczanie budowy w taki sposób, by pozostawiać między budynkami zielone podwórka i dziedzińce. Architektura powinna być miastotwórcza, czyli sprzyjająca nawiązywaniu kontaktów między mieszkańcami.Dobrze zaprojektowane kwartały miejskie charakteryzują się tym, że w zasięgu spaceru zlokalizowane są różne funkcje, w ten sposób maksymalnie ogranicza się używanie samochodu i oszczędza czas mieszkańców.
Dom z marzeń
Wystawa zderza dwa fantazmaty kształtujące obraz idealnej przestrzeni życiowej po 1989 roku. Jednym z nich jest marzenie o domku na przedmieściach z dużym ogrodem, zaokrąglonymi kolumnami na wejściu imitującymi styl dawnej polskiej architektury dworkowej, drugi rozpowszechniony znacznie później model kosmopolitycznej, modernistycznej wilii z atrium i dużymi przeszkleniami.
Twórcom i kuratorom wystawy udało się stworzyć wyrazisty głos sprzeciwu wobec praktyk psucia polskich miast. Zaobserwowane przez z nich zjawiska wynikają z braku odpowiedzialnego planowania przestrzennego i oddania decyzji o kształcie zabudowy w ręce deweloperów. Skutki zaniedbań odbijają się negatywnie nie tylko na architekturze, lecz przede wszystkim na mieszkańcach. W ramach ósmej edycji festiwalu Warszawa w Budowie oprócz recenzowanej wystawy odbędą się debaty, warsztaty, seminaria. Aktualny plan wydarzeń można znaleźć TUTAJ.
„Wreszcie we własnym domu”. Dom polski w transformacji
8. edycja festiwalu WARSZAWA W BUDOWIE
22 października–20 listopada 2016
Miejsce: ul. Nowogrodzka 84/86, Warszawa
Program: www.warszawawbudowie.pl
Organizatorzy festiwalu Warszawa w Budowie: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Muzeum Warszawy, Instytut Architektury
- Więcej o:
Powojenne bloki z Polski wcale nie są nudne! Oto te najciekawsze [PRZEGLĄD]
Osiedle Nowa Motława. Apartamenty na Wyspie Spichrzów [WIZUALIZACJE]
"Mieszkać po ludzku", czyli jak?
Dom Loop od pracowni Mobius. Gdy architektura czerpie z natury
Willa Wolfa w Gubinie. Pierwszy nowoczesny budynek Miesa van der Rohe
Zapora wodna w Solinie. "Betonowa dama" to największa zapora w Polsce
Leśna Sopot - dwa willowe budynki w zacisznej części kurortu
Kwartał Dworcowa - inwestycja w centrum Katowic ruszy już w październiku