Dom Towarowy „Jedynak” w Bydgoszczy – perła architektury handlowej z początku XX wieku

Historia Domu Towarowego „Jedynak”

Dom Towarowy „Jedynak” w Bydgoszczy to jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków w centrum miasta, położony przy skrzyżowaniu ulic Gdańskiej i Dworcowej. Wzniesiony w latach 1910–1911 według projektu Otto Waltera – berlińskiego architekta specjalizującego się w architekturze handlowej – obiekt od początku stanowił symbol nowoczesności i gospodarczej siły miasta. Bryła nawiązywała do berlińskich i paryskich domów towarowych. Walter inspirował się budynkami handlowymi rodziny Wertheim w Stralsundzie oraz Belinie, projektowanymi przez Alfreda Messela.

W miejscu, gdzie dziś znajduje się monumentalna bryła „Jedynaka”, przed 1910 rokiem działał hotel Pawlikowskich. Dynamiczny rozwój Bydgoszczy na początku XX wieku oraz rosnące aspiracje mieszczaństwa sprawiły, że na tej parceli postanowiono wznieść nowoczesny dom towarowy, pierwszy w Bydgoszczy gmach o konstrukcji żelbetonowej. Inwestorem była żydowska firma kupiecka Conitzer & Söhne, prowadząca sieć takich sklepów na terenie ówczesnych Prus Zachodnich.

 „Kaufhaus Conitzer & Söhne” uroczyście otwarto 4 października 1911 roku. Szybko stał się najpopularniejszym sklepem w mieście. 

Po powrocie Bydgoszczy do Polski, w 1920 roku, budynek kupiło dwóch Polaków: Władysław Maciejewski Tadeusz Kentzer. Zaczął funkcjonować jako Bydgoski Dom Towarowy Be-De-Te, oferując klientom bogaty asortyment towarów oraz elegancką kawiarnię na piętrze. Odbywały się tu przyciągające tłumy pokazy mody. Był to jeden z największych i najprężniej działających domów handlowych w II RP. 

"Jedynak" po wojnie

Pożar z 1945 roku, wzniecony przez żołnierzy Armii Czerwonej, zniszczył częściowo budynek (zawalił się m.in. spadzisty dach z okrągłymi oknami). W 1947 roku ówczesny jego właściciel PSS „Społem" dokonał niezbędnego remontu a w gmachu umieszczono biura i magazyny.  W 1949 roku budynek przejęła firma państwowa Powszechny Dom Towarowy. 1 kwietnia 1950 roku odbyło się uroczyste otwarcie nowego Pe-De-Te. Można tu było kupić m.in. odzież, obuwie, tekstylia, artykuły wyposażenia mieszkań czy sprzęt AGD - towary często niedostępne w innych sklepach. Pod  koniec lat 60. XX na dachu pojawił się napis "Jedynak" (zdjęto go w 2000 roku).  W 1971 roku Dom Towarowy „Jedynak” został wpisany do rejestru zabytków, co potwierdziło jego wyjątkową wartość architektoniczną i historyczną. Po zmianach ustrojowych nastąpił upadek "Jedynaka". Gmach długie lata stał opuszczony.  Od czerwca 2002 do września 2017 roku na parterze znajdował się salon Empiku.

"Jedynak" dziś

W 2009 roku właściciel budynku, zainicjował projekt generalnej modernizacji i odrestaurowania budynku (uzgodniony z miejskim konserwatorem zabytków). W 2012 roku odnowiona została fasada - wyeksponowane zostały płaskorzeźby przedstawiające małpy oraz Faunę (po prawej stronie) oraz kota i trzy sowy (po lewej stronie).  Dziś w "Jedynaku" znajdują się głównie biura. Parter zajmuje "Rossmann" i sklep z odzieżą używaną. Co pewien czas pojawiają się informację, że dawny dom handlowy miałby zostać hotelem...

Architektura i konstrukcja

„Jedynak” to doskonały przykład modernistycznej architektury handlowej początku XX wieku. Jego projekt łączy estetykę z funkcjonalnością – cechy, które były kluczowe dla europejskich domów towarowych tamtego okresu.

Konstrukcja i materiały

Budynek był jednym z pierwszych w Bydgoszczy, w którym zastosowano żelazobetonową konstrukcję szkieletową. Pozwoliło to na stworzenie przestronnych, otwartych sal sprzedażowych bez konieczności stosowania gęsto rozmieszczonych ścian nośnych. Konstrukcja żelazobetonowa umożliwiła także duże przeszklenia witryn, zapewniając doskonałe doświetlenie wnętrza.

Elewacja i detale

Fasada Domu Towarowego „Jedynak” przyciąga uwagę elegancką, zrównoważoną kompozycją. Rytmiczny układ pilastrów, duże witryny i symetryczny układ okien nadają budynkowi monumentalny charakter. Centralną część elewacji zdobi portyk z rzeźbami alegorycznymi, przedstawiającymi cztery boginie greckie: Afrodytę, Eris, Herę i Atenę – symbolizujące piękno, rywalizację, władzę i mądrość. Nad narożną witryną znajduje się tympanon z reliefem z wizerunkiem Sylena. 

Wnętrze

Wnętrze „Jedynaka” zorganizowano wokół przestronnego atrium nakrytego szklanym dachem. Cztery kondygnacje handlowe otwarte były na atrium. Stropy wsparte były na kolumnach. Znajdują się tu dwie windy osobowe i jedna winda towarowa. Dzięki  trójbiegowemu układowi schodów, kupujący mogli sprawnie poruszać się między piętrami.  Układ ten nawiązywał do wzorców domów towarowych w Berlinie i Paryżu. 

---

 "Jedynak" w Bydgoszczy stanowi przykład architektury o wysokich walorach estetycznych i technicznych, będącej pomostem między epoką klasycznych form a nowoczesnością.