Pomnik w Lesie Szpęgawskim pamięci ofiar zbiorowych egzekucji. Betonowy las skłania do refleksji

Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim

Las Szpęgawski, położony między Starogardem Gdańskim a Tczewem , to teren na którym podczas II wojny światowej doszło do serii zbiorowych egzekucji.  Od września 1939 r. do stycznia 1940 r. niemieccy okupanci zamordowali tu  od 5 do 7 tys. osób.  Przed nadejściem Armii Czerwonej próbowano zatrzeć ślady zbrodni - odkopywano masowe groby, zwłoki palono na stosach, sadzono  nowe drzewa.

Tuż po zakończeniu wojny zorganizowano w Starogardzie Komisję Ekshumacyjną. Odkryto 32 masowe groby różnej wielkości.  Dotychczasowe badania pozwoliły określić tożsamość niespełna 2,5 tys. ofiar.

Pomnik w Lesie Szpęgawskim

W 2019 roku, w w 80. rocznicę pierwszych mordów w Lesie Szpęgawskim, odsłonięto  wieloelementowy monument poświęcony pamięci osób zamordowanych na tym terenie. Koncepcję pomnika na terenie Cmentarza Wojennego w Lesie Szpęgawskim  przygotowała Katarzyna Ephraim - architektka mieszkająca na co dzień w Niderlandach. To przemyślana, skłaniająca do refleksji realizacja.

Betonowy las

Nieregularnie rozmieszczone betonowe elementy – drzewa oraz pnie tworzą formę lasu. Z jednej strony las jest miejscem tętniącym życiem, gdzie schronienie znajduje wiele istot, ale panuje też w nim spokój. Z drugiej strony – to naturalny labirynt, kojarzący się z sytuacją bez wyjścia – śmiercią. Wchodząc w przestrzeń monumentu, nie ma się wglądu w to, co znajduje się poza zwartą formą drzew, dopiero po minięciu jej odkrywa się ścięte pnie. Przejście przez cały obszar pomnika ma skłaniać do refleksji nad historią Lasu Szpęgawskiego i losem osób w nim zamordowanych.

Symbolika

Monument składa się ze 150 elementów: 117 drzew i 33 pni, które nachodzą na siebie i sprawiają wrażenie, że kiedyś stanowiły jedną całość – symbolizuje to polskie społeczeństwo, uformowane na nowo w wyniku tragicznych wydarzeń wojennych. Na słojach 32 pni wygrawerowano w czarnym granicie nazwiska ok. 2,5 tys. zidentyfikowanych ofiar mordów na terenie Lasu Szpęgawskiego. Jeden pień zadedykowano ofiarom nieznanym.

Drzewa i pnie

„Drzewa” to betonowe słupy, które zwężają się ku górze, o średnicy od 30 do 50 cm przy podstawie i wysokości 6 m, natomiast „pnie” – 60-centymetrowe ścięte stożki o średnicach 55 i 60 cm.

Aby uzyskać efekt nieregularności lasu i jednocześnie zachować kontrolę nad rozmieszczeniem elementów – co zapewni dogodne poruszanie się po monumencie osobom z niepełnosprawnościami – użyto skryptu jako metody projektowej.

„Drzewa” i „pnie” są wykonane z betonu architektonicznego w kolorze jasnoszarym. Naturalna porowata faktura tego materiału stanowi część założenia projektowego przez nawiązanie do prawdziwej kory drzew. Wewnętrzna nawierzchnia monumentu została wykonana z nieregularnych płyt granitowych, również w kolorze jasnoszarym. W szerokich schodach, prowadzących do pomnika, zastosowano podstopnie wykonane ze stali corten.

Wzdłuż ścieżek wiodących do grobów rozmieszczono tablice informacyjne z opisami zdarzeń związanych z Lasem Szpęgawskim Przed monumentem pozostawiono otwartą przestrzeń, która umożliwia organizację uroczystości upamiętniających historię tego miejsca.