Zapora w Pilchowicach z 1912 roku to największa kamienna zapora w Polsce. Robi wrażenie!

Zapora stanęła na 190 km rzeki Bóbr, między Górą Zamkową z prawej strony (350 m n.p.m.) i cyplem Góry Korzec (438 m n.p.m.). Ma 69 metrów wysokości, długość jej korony wynosi 270 metrów, a stopy – 140 m. Mur przy podstawie ma 50 m, a w koronie – 7 metrów. W chwili oddania była największą zaporą kamienno-betonową w Europie. Powierzchnia utworzonego zbiornika (Jezioro Pilchowickie) wyniosła 240 hektarów i jest to największy zbiornik wodny w Sudetach Zachodnich.

Zapora w Pilchowicach: budowa

Tama powstała w celu ochrony przed powodziami. Nazywała się kiedyś Bobertalsperre Mauer, Talsperre Mauer, a także Mauertalsperre. Zbudowano ją w latach 1902–1912 według projektu profesora Ottona Intzego oraz dr. Curta Bachmanna. Wznosiła ją firma B. Liebold &Co. AG (Holzminden/Berlin), a pracami kierował Albert Cucchier. Przy budowie pracowało 750 osób. Przed budową wysiedlono wioskę Neumühl, znajdującą się na lewym brzegu rzeki i rozpoczęto drążenia kanału odprowadzającego wody Bobru, a także prowizoryczne przegrody gruzowe wzdłuż rzeki. W styczniu 1904 roku na wysokości 239 m n.p.m. w Górze Zamkowej rozpoczęto drążenie w skale tunelu wodnego. Miał on długość 383 m, wysokość 9 m i szerokość 7 m – miała nim płynąć rzeka na czas budowy zapory. Aby osuszyć i oczyścić teren pod budowę właściwej zapory, za wlotem tunelu wodnego i przed jego wylotem, zbudowano jeszcze przegrody koryta rzeki.

W odległości 250 m przed główną zaporą zbudowano mniejszą zaporę, która istnieje do dziś – znajduje się pod lustrem wody zalewu, zatrzymuje ciężkie kawałki skał przesuwających się po dnie zbiornika, nie dopuszczając ich do czoła zapory głównej. Usunięto drzewa, nieliczne budynki ówczesnej fabryki papieru i zniwelowano teren.

U stóp zapory w budynku przypominającym dom mieszkalny umieszczono turbiny elektrowni. Wytwarzała ona ponad 8 MW, a to wystarczyło, aby okrzyknąć ją cudem techniki. Początkowo w elektrowni znajdowało się pięć zespołów turbin, a od lat 20. XX wieku już sześć (po modernizacji w 2013 roku dzięki zastosowaniu nowych turbozespołów moc elektrowni zwiększono do 13,364 MW).

Pilchowice: linia kolejowa

Równolegle z zaporą powstawała linia kolejowa z Jeleniej Góry do Lwówka Śląskiego - była potrzebna do transportowania materiałów budowlanych, a po zakończeniu prac planowano wykorzystać ją m.in. do transportu węgla kamiennego z wałbrzyskiego zagłębia, a także do celów turystycznych. Odcinek trasy kolejowej z Jeleniej Góry do stacji Pilchowice-Zapora został oddany do użytku we wrześniu 1907 roku, po zbudowaniu wysokiego mostu kolejowego nad doliną, która miała być zalana wodami Bobru (most miał być wysadzony w powietrze na potrzeby produkcji kolejnej części przygód superagenta Ethana Hunta w Mission Impossible 7, na szczęście do tego nie doszło). Cały odcinek linii kolejowej, z trzema tunelami w okolicach Pilchowic, ukończono pod koniec sierpnia 1909 roku.

W listopadzie 1912 roku właśnie pociągiem przyjechał do Pilchowic cesarz Wilhelm II, aby „otworzyć” zaporę i odsłonić pamiątkową tablicę mówiącą o tragicznej powodzi z 1897 roku, która przesądziła o budowie tamy. Dziś pociągi już tę linią nie jeżdżą (ostatni przejechał w 2016 roku), a dworzec Pilchowice Zapora choć został wpisany na listę zabytków, niszczeje.

Przeczytaj także: Most w Pilchowicach. Historia mostu, który miał zostać wysadzony przez amerykańskich filmowców>>

Pilchowice: filmy

W okolicach zapory powstało kilka filmów. W 1963 roku reżyser Jerzy Passendorfer kręcił tu sceny do filmu „Skąpani w ogniu” na podstawie powieści Wojciecha Żukrowskiego (opowiada o pierwszych dniach na Ziemiach Odzyskanych). Natomiast Franek Dolas, kultowa postać kreowana przez Mariana Kociniaka, w filmie „Jak rozpętałem drugą wojnę światową” właśnie na stacji kolejowej Pilchowice – Nielestno „rozpętał” II wojnę. Zapora wodna w Pilchowicach oraz jej okolice zostały również odwzorowane w komputerowej grze przygodowej z 2014 roku „Zaginięcie Ethana Cartera”