Józef Sigalin (1909-1983). Pierwszy Naczelny Architekt Warszawy

Postać Józefa Sigalina od lat wzbudza ogromne kontrowersje. W gorących dyskusjach poruszana jest przede wszystkim jego zażyłość z Bolesławem Bierutem i oddanie komunistycznej władzy. Inni natomiast przypominają jego niezłomną postawę przy niezwykle skomplikowanym i trudnym procesie, jakim bez wątpienia była odbudowa stolicy.

Józef Sigalin urodził się 6 listopada 1909 roku w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Był najmłodszym z szóstki rodzeństwa. Rodzina Sigalinów pochodziła z Kaukazu. Do Warszawy trafiła w latach 60. XIX wieku. Babka Józefa - Klaudia, założyła wytwórnię... kefiru. Grzybki potrzebne do produkcji tego mlecznego napoju przywiozła prawdopodobnie z Kaukazu. Firma szybko zaczęła się rozwijać, a kefiry Klaudii Sigaliny serwowane były m.in. w kawiarniach w Ciechocinku czy w warszawskim Ogrodzie Saskim. Rodzinną firmą zarządzał syn Klaudii, który porzucił praktykę dentystyczną. Starsi bracia Józefa - Grzegorz i Roman byli architektami (zaprojektowali w latach 20. wiele stołecznych kamienic).

Józef Sigalin był idealistą. Zaczytywał się w Żeromskim, obserwował rosnące nierówności społeczne w międzywojennej Polsce. W 1927 roku wstąpił do Związku Młodzieży Komunistycznej, później do Komunistycznej Partii Polski. W 1932 roku rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Budownictwa. Pierwsze architektoniczne doświadczenia zdobywał w pracowni braci.  Nie mogło być inaczej - w 1935 roku Józef Sigalin również rozpoczął studia architektoniczne, jednak nie ich nie ukończył. Wybuchła II wojna światowa.

Sigalinowie uciekli do ZSRR. Józef pracował jako naczelnik wydziałów budowlanych kopalni w Krzemieńcu i fabryki jedwabiu w Leninabadzie (na terenie dzisiejszego Tadżykistanu). Następnie wraz z żoną zamieszkał w Krakowie. W 1942 wstąpił do Armii Czerwonej. W 1943 roku zgłosił się do tworzonej przez gen. Berlinga 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, gdzie został oficerem sztabowym. Razem z kościuszkowcami pomaszerował na zachód.

Musiał zmierzyć się z osobistą tragedią. Jego brat - Grzegorz, był ofiarą czystek stalinowskich. W lutym1938 roku został aresztowany w Moskwie i oskarżony o szpiegostwo na rzecz Polski. 16 czerwca 1938 został stracony.  Drugi brat - Roman, był ofiarą zbrodni katyńskiej. Został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD wiosną 1940 roku. Pogrzebano go potajemnie w bezimiennej mogile zbiorowej w Piatichatkach (od 17 czerwca 2000 roku mieści się tu oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie). Trzy lata później jego matkę i siostrę Annę zamordowali Niemcy w obozie zagłady w Treblince. 

Sigalin, będący absolwentem Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej od 1945 roku współtworzył Biuro Odbudowy Stolicy (BOS), a inwestycje powstałe pod jego kierownictwem - jak chociażby Trasa WZ czy Trasa Łazienkowska - do dziś znacząco wpływają na funkcjonowanie organizmu miasta. Również budowany pod jego kierownictwem Pałac Kultury jest chyba jednym z najbardziej charakterystycznych elementów w krajobrazie Warszawy, a dla wielu mieszkańców i przyjezdnych, wręcz jej symbolem. Pomimo odmiennych głosów, pewne jest, że działalność Józefa Sigalina była niezwykle znacząca dla powojennych dziejów Warszawy. Jednak jego nazwisko nadal nie doczekało się należytego uhonorowania i upamiętnienia, choć archiwum BOS zostało wpisane przez UNESCO na listę najważniejszych dokumentów w dziejach ludzkości.

W ramach ekspozycji, która przywróci pamięć o warszawskim architekcie, zaprezentowane zostaną niepublikowane dotąd dokumenty, udostępnione przez Archiwum Politechniki Warszawskiej, Muzeum Wojska Polskiego, Archiwum Miasta Stołecznego Warszawy oraz rodzinę. Będą to m. in fotografie z budowy Trasy W-Z, MDM-u, Pałacu Kultury i Nauki, Trasy Łazienkowskiej oraz pamiątki osobiste.

Autorem scenariusza wystawy jest Andrzej Skalimowski z Instytutu Historii PAN, który obecnie pracuje nad biografią Józefa Sigalina.

Otwarcie wystawy odbędzie się 20 grudnia 2012 (czwartek) o godz. 11.00 w Muzeum Politechniki Warszawskiej, ul. Nowowiejska 24.

Ekspozycja potrwa do końca stycznia 2013. Można ją oglądać od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30 - 15.50. Wstęp wolny.