11.1.11 - koniec Brutala z Katowic
Niespełna 40-letni dworzec w Katowicach uznawany za arcydzieło i białego kruka architektury znikł w przeciągu 21 dni. Jego unikatowa konstrukcja zbudowana z 16 żelbetowych kielichów została już przewrócona, obecnie przerabiana jest na żwirek. BRYŁA przedstawia kalendarium historii budynku, który jak żaden inny wzbudzał skrajne emocje.

Kalendarium historii dworca w Katowicach:
1846 rok (3 październik) - Katowice zyskują pierwsze połączenie kolejowe, stacja znalazła się na ważnej trasie Wrocław-Mysłowice-Warszawa-Wiedeń.
1859 roku - powstaje pierwszy duży budynek dworcowy.
1906 roku - dworzec został przebudowany, zyskał dwie secesyjne hale o kolebkowym sklepieniu, które stanęły po obu stronach budynku administracyjnego.
lata 20. - rozbudowa i podwyższenie budynku administracyjnego.
lata 50. - stary dworzec okazje się za mały, pojawia się pomysł budowy nowego dworca.
1955 rok (12 października) - wydano zgodę na budowę nowego dworca 300 metrów na zachód od starego dworca (w miejscu stacji Katowice Towarowa).
1956 rok - zatwierdzono projekt budowy infrastruktury nowego dworca (perony, torowisko, tunele) bez budynku stacji.
1958 (12 sierpnia) - Minister Komunikacji zatwierdza program użytkowy nowego dworca.
1958 rok - pod koniec tego roku funkcjonowały już dwa perony nowej stacji wraz z częścią tuneli podziemnych, a także tymczasowy pawilon (stare pudło wagonu) od strony ul. Stawowej.
1959 rok - na początku roku Katowicki Oddział SARP na zlecenie Ministerstwa Kolei ogłasza zamknięty konkurs architektoniczny na projekt koncepcyjny dworca kolejowego w Katowicach (zaproszono 7 pracowni, jedną z Krakowa, 2 ze Śląska i 4 z Warszawy).
1959 rok (od 15 lutego do 31 lipca) - czas opracowywania prac konkursowych.
1959 rok (19 września) - wyniki konkursu, bezapelacyjnie zwycięża praca nr 3. (nie przyznano 2. ani 3. nagrody) w składzie architekci Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński i Eugeniusz Wierzbicki, zwani w środowisku "warszawskimi tygrysami" oraz konstruktor Wacław Zalewski.
1960 rok - Miastoprojekt Stolica-Południe, w którym pracowali Mokrzyński, Kłyszewski i Wierzbicki, przystąpiło do opracowywania projektu opartego na pracy konkursowej.
1960-1966 - dalsze prace projektowe, przygotowanie do inwestycji.
1962 roku - Wacław Zalewski, konstruktor dworca (oraz Spodka i warszawskiego Supersamu) emigruje z Polski, do której już nigdy nie wraca.
1964 rok (16 czerwca) - uroczyste otwarcie pawilonu południowego dworca od strony tzw. pl. Andrzeja, a właściwie placu Oddziałów Młodzieży Powstańczej.
1965 rok - ukończono budowę układu torowego nowej stacji.
1965-1966 - wyburzenie kilkunastu budynków (substandardowych kamienic i budynków usługowych) w rejonie ul. Młyńskiej i Stawowej, przygotowanie placu budowy.
1966 rok - w czwartym kwartale tego roku ruszyła budowa właściwego budynku dworcowego.
1967 rok - budowa eksperymentalnego kielicha w skali 1:1 na terenie Zakładu Badań i Doświadczeń Śląskiego Zjednoczenia Budownictwa Przemysłowego w Katowicach-Wełnowcu (dzisiejszy Instytut Technik Budowlanych), który stoi tam do dziś. To obecnie jedyny zachowany kielich w Polsce.
1967 rok - pod koniec tego roku ukończono tunel pod peronem 4., urządzono w nim prowizoryczną poczekalnię.
1968 rok - Kłyszewski, Mokrzyński i Wierzbicki otrzymują "polskiego Pritzkera", czyli Honorową Nagrodę SARP "za wybitne zasługi dla rozwoju współczesnej architektury polskiej".
wrzesień 1968 - wrzesień 1969 - wykonano wszystkie 16 żelbetowych kielichów.
1971 rok (21 lipca) - przekazano do próbnej eksploatacji pierwsze w Katowicach ruchome schody prowadzące na peron 4.
1971 rok (4 grudnia) - w Barbórkę częściowo udostępniono podróżnym nowy dworzec, to historyczna data narodzin Brutala z Katowic, do dyspozycji była wówczas górna hala, środkowy tunel oraz część pasażu handlowo-usługowego.
1972 (1 maja) - rozpoczęto montaż dworcowych neonów.
1972 (22 lipca) - oficjalne otwarcie dworca w dniu święta 22 lipca (obchodzone w czasach PRL-u Narodowe Święto Odrodzenia Polski).
1991 rok - umiera Eugeniusz Wierzbicki.
1993 rok - odbywa się koncepcyjny konkurs architektoniczno-urbanistyczny na zagospodarowanie Placu Szewczyka, zwycięża praca architektów Jana Pallado i Aleksandra Skupina, którzy planowali szereg plomb usługowych, biurowych z parkingami wielopoziomowymi zabudowując skwer przy Urzędzie Miasta i puste ściany szczytowe kamienic, stojących wzdłuż ul. 3 Maja i Słowackiego.
1997 rok - umiera Jerzy Mokrzyński.
2000 rok - umiera ostatni z "warszawskich tygrysów" - Wacław Kłyszewski.
2000 rok - PKP do spółki miastem ogłasza przetarg na przebudowę dworca, placu Szewczyka i placu Oddziałów Młodzieży Powstańczej. Wygrał holenderski potentat ING Real Estate, który zamierzał wyburzyć dworzec i zbudować nowy (bezpośrednio nad peronami) wraz z centrum handlowym. Jednak w toku dalszych rozmów miasto i PKP zrezygnowały ze współpracy z inwestorem.
2005 (styczeń) - drugi przetarg na przebudowę katowickiego dworca wygrała bliżej nieznana firma Polish Transport Holdings. W przetargu pokonała trzy firmy: holenderską ING Real Estate, niemiecką ECE i krakowską MK Projekt, bo jako jedyna złożyła wniosek. Polish Transport Holdings planował wyburzyć dworzec i zbudować nowy, mniejszy, większą część terenu przeznaczał na budowę centrum handlowo-usługowego.
2005 (kwiecień) - PKP unieważnia przetargu ponieważ firma Polish Transport Holdings nie przedstawiła dokumentów potwierdzających jej wiarygodność finansową.
2006 rok - PKP zapowiada, że przebuduje dworzec w Katowicach przy pomocy prywatnego inwestora. Po raz pierwszy pojawiają się tak wyraźne sygnały o wyburzeniu unikatowej hali z kielichami. Rusza obrona dworca przed wyburzeniem, która aktywizuje środowiska architektoniczne i historyków sztuki.
październik 2007 - grudzień 2008 - trwają zamknięte rokowania pomiędzy PKP, a 18 potencjalnymi inwestorami (startują m.in. holenderski ING Real Estate, węgierski TriGranit, belgijskie Ghelamco oraz Globe Trade Centre S.A.) Przetarg wygrywa ostatecznie hiszpańska firma Neinver, która w Polsce dotychczas budowała centra outletowe. Dobra wiadomość dla obrońców dworca - inwestor obiecuje zachować kielichową halę, choć nie było to warunkiem w przetargu.
2009 rok (lipiec) - PKP podpisuje umowę z Neinver Polska. Prezentacja wizualizacji nowego dworca wraz z galerią handlową projektu SUD Architectes, który zakłada obudowanie kielichowej hali nowym obiektem.
2009 rok (24 sierpnia) - na konferencji prasowej w katowickim magistracie firma Neinver ogłasza, że wyburzy katowicki dworzec, swoje stanowisko podpiera złym stanem technicznym konstrukcji kielichowej. Konserwator wojewódzka zapowiada wpisanie dworca do rejestru zabytków.
2010 rok (marzec) - Gazeta Wyborcza w Katowicach jako pierwsza podważa stanowisko inwestora, dociera do autorów ekspertyzy, profesorów budownictwa Politechniki Śląskiej, którzy uważają, że inwestor manipuluje wynikami ich badań. Wg naukowców dworzec wymaga tylko drobnych prac konserwatorskich i może jeszcze stać setki lat.
2010 rok (lipiec) - śląscy architekci apelują do inwestora o zmianę projektu, tak by zachowano unikatową halę z kielichami, proponują darmową pomoc przy projekcie.
2010 rok (9 sierpnia) - powstaje profil obrony dworca na facebook`u - Brutal z Katowic, który tylko w pierwszym tygodniu zdobył 1700 fanów (obecnie ma prawie 7 tys. i jest na 5. miejscu najpopularniejszych śląskich fanpage`ów). Profil służy popularyzacji dworca i architektury modernizmu.
2010 rok (19 sierpień) symboliczna sprzedaż jednego z kielichów architektowi Tomaszowi Koniorowi.
2010 rok (30 sierpnia) - pierwsza akcja protestacyjna pod dworcem zgromadziła ponad setkę zwolenników zachowania brutalistycznej hali dworcowej. Drugi kielich symbolicznie zakupił Bernard Tschumi, uznany amerykański architekt.
2010 rok (13 września) - druga akcja protestacyjna przybiera formę prawdziwej manifestacji - z transparentami, megafonem i skandowaniem haseł. Przez półtorej godziny około 80 osób skanduje i spaceruje po estakadzie.
2010 rok (19 października) - Brutal z Katowic ma swój dzień w czasie Śląskich Dni Architektury. W katowickiej Galerii Architektury odbywają się wykłady, warsztaty, wystawa oraz dyskusja - wszystko poświęcone dworcowi w Katowicach.
2010 (24 października) - zamknięto halę główną dworca, pozostawiono tylko wydzielone stalowym płotem przejście do podziemnych tuneli.
2010 (4 grudnia) - zamknięto Plac Szewczyka i tamtejszy dworzec autobusowy.
2010 (5 grudnia) - ostateczne zamknięcie hali dworcowej i estakady.
2010 (6 grudnia) - rozpoczęto wyburzenie estakady dworcowej.
22 grudnia 2010 godz. 14.30 - 11 stycznia 2011 roku godz.12.35 - 21 dni trwało wyburzanie brutalistycznej hali z 16 kielichami - unikatową konstrukcję rozwalały na kawałki dwie koparki z nożycami hydraulicznymi.
11.1.11. - historyczna data końca brutalizmu w architekturze polskiej. Brutal z Katowic nie zawiesza jednak swojej facebook`owej działalności! Obrońcy dworca zapowiadają teraz przypilnowanie, by kielichy zostały odtworzone zgodnie z pierwowzorem.
w planach: 2012 rok (maj) - ma być gotowy dworzec z otworzonymi kielichami wraz z podziemnym autobusowym centrum przesiadkowym.
w planach: 2013 rok (II kwartał) - otwarcie galerii katowickiej o powierzchni 52 tys. metrów kw.
opracował: Tomasz Malkowski
na podstawie: artykuły publikowane w katowickiej Gazecie Wyborczej; praca magisterska Alicji Gzowskiej ?Szesnaście żelbetowych kwiatów. Nowy dworzec kolejowy w Katowicach?, Instytut Historii Sztuki UW, lipiec 2009; forum SkyscraperCity.com; Adam Czyżewski ?Honorowa Nagroda SARP 1966-2006?, Warszawa 2006.
- Więcej o:
Gdańsk: teren rekreacyjny nad Potokiem Oruńskim już otwarty. To nie jest typowy "zielony skwer" na osiedlu
Fabryka Czekolady E.Wedel wyróżniona Nagrodą Architektoniczną Prezydenta m. st. Warszawy. Jak powstawał czekoladowy symbol stolicy?
Gdańsk: Stocznia Cesarska odkrywa swoje skarby. Znikają wtórne dobudówki
Nowa Scena Teatru im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Nowe otwarcie
Wrocławska Renoma kończy 95 lat. Od luksusowego domu towarowego do wielofunkcyjnego obiektu typu mixed-use
Warszawa: Plac Centralny już gotowy. Zieleń z nutką historii zamiast betonozy [ZDJĘCIA]
Pierwszy w Polsce Sky Walk w budynku mieszkalnym powstanie w inwestycji O27 Apartamenty Opolska w Katowicach
11. Nagroda Architektoniczna Prezydenta Warszawy – znamy laureatów