Krzyż na Giewoncie. Kiedy powstał? Kto go postawił? Jaka jest jego historia?

Krzyż na Giewoncie ma wysokość 17,5 m, z czego 2,5 m jest wkopane w skały. Ramię poprzeczne ma długość 5,5 m. Składa się z 400 żelaznych elementów o łącznej wadze 1819 kilogramów. Na skrzyżowaniu ramion krzyża znajduje się napis: Jesu Christo Deo,  ipsum salutis MCM (łac. Jezusowi Chrystusowi, Bogu, w 1900 rocznicę przywrócenia przez Niego zbawienia). W 2000 roku zamontowano na krzyżu dwa witraże: Jezusa Chrystusa Miłosiernego z napisem „Jezu, ufam Tobie” oraz Oko Opatrzności.

Kiedy postawiono krzyż na Giewoncie?

Inicjatywa ustawienia krzyża wyszła od ówczesnego proboszcza zakopiańskiego, Kazimierza Kaszelewskiego. Wybrano Giewont, bo jak pisał Walery Eljasz-Radzikowski w 1880 roku: „z każdej prawie chaty Giewonta widać, toteż słusznie mu się należy tytuł króla zakopiańskiego”.

Aby przekonać się, jakiej wysokości powinien być krzyż, by był widoczny z Zakopanego, zrobiono próbę: z ostatniego szałasu pod Giewontem zabrano dwie długie żerdzie, zbito z nich krzyż o wysokości 10,5 m, ustawiono na szczycie w 60-centymetowej dziurze i zasypano kamieniami. Już taki był widoczny z dołu, ale ksiądz poprosił wykonawców, którym byli pracownicy krakowskiego Zakładu Artystyczno-Ślusarskiego Józefa Góreckiego aby był jeszcze wyższy. Zamówienie złożono 8 listopada 1900 roku. Jednym z projektantów konstrukcji był pracownik zakładu Józef Beran.

Jak stawiano krzyż na Giewoncie?

16 czerwca 1901 roku zamówienie było gotowe - 400 żelaznych elementów o łącznej wadze 1819 kilogramów przyjechało pociągiem do Zakopanego. Setki górali spakowało części na 18 wozów konnych. Wozy dojechały w rejon Kuźnic, a stamtąd mężczyźni na plecach wnosili elementy na Wielki Giewont. Oprócz metalowych części wyniesiono jeszcze 400 kg cementu i 200 płóciennych konewek wody. Jakub Gąsienica Wawrytko – znany w okolicy kamieniarz, razem z pomocnikami wykuł w skale głęboką, prawie dwumetrową dziurę. Sześciu górali i pracownicy wykonawcy przez sześć dni montowali konstrukcję. Koszt wykonania, wykucia jamy w skale i zmontowania krzyża wyceniono na 735 złotych reńskich.

19 sierpnia 1901 r. ks. kanonik kanclerz Władysław Bandurski z Krakowa podczas mszy na Giewoncie, w której uczestniczyło ok. 300 osób, dokonał poświęcenia krzyża.

Zobacz także: Słoń na Śnieżniku. Pamiątka po nieistniejącym schronisku>>

Krzyż na Giewoncie - remont

Po raz pierwszy krzyż był remontowany w 1975 roku. Młodzież pod nadzorem ks. proboszcza Władysława Curzydły wyniosła z Hali Kondratowej na szczyt Wielkiego Giewontu 1200 kg piasku, 200 kg cementu oraz wodę do betonu, którym wypełniono wyrwę pod konstrukcją i wzmocniono skały szczytu, sklejając je. Alpinista Krzysztof Szafrański pomalował konstrukcję na seledynowo, zabezpieczając ją przed korozją.

Krzyż został po raz drugi pomalowany w 1994 roku podczas remontu szlaku turystycznego (100 m łańcuchów, klamry, stopnie). Aby ustabilizować sam szczyt Giewontu, w skałę na głębokość 1 metra wbito 14 stalowych kotew, a luźne fragmenty skał sklejono klejem mineralnym. Kolejny remont prowadzono w czerwcu i lipcu 2009 roku.

Krzyż na Giewoncie - pioruny

Okolice metalowego krzyża są bardzo niebezpieczne w trakcie burzy. Jak wynika z obserwacji TPN, w sam krzyż trafia kilka piorunów rocznie. Pierwszy wypadek miał miejsce 19 sierpnia 1937 roku - w wyniku uderzenia piorunem zginęły 4 osoby, a 13 zostało porażonych. Największy wypadek zdarzył się 22 sierpnia 2019 roku – w wyniku uderzenia piorunem zginęły 4 osoby (w tym dwoje dzieci), a blisko 100 osób zostało porażonych.

6 września 2007 krzyż został wpisany do rejestru zabytków województwa małopolskiego. Tatrzański symbol doczekał się kilku kopi - jego replika jako Bałtycki Krzyż Nadziei, stoi w Pustkowie nad Bałtykiem, kolejna stoi na polach lednickich, a jeszcze inna jako krzyż milenijny stanęła w Wojcieszowie na Dolnym Śląsku.

Inne konstrukcje, podobne do krzyża na Giewoncie, ustawiono w Szczawnicy, w Poroninie, w Szaflarach, w Litwince oraz obok Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach.