Największy krzyż pokutny w Europie stoi w Stargardzie. XVI-wieczny pomnik prawa robi wrażenie!

Krzyż ze Stargardu, największy tego typu obiekt w Europie, to krzyż łaciński. Ma ponad 3,77 metra wysokości (nad powierzchnię ziemi wystaje około 2,70 m), 15 cm grubości, a rozpiętość ramion wynosi półtora metra. Waży około 2 ton.

Zwyczaj stawania krzyży pokutnych przywędrował do Polski z Zachodu w XIII wieku. Te swoiste pomniki prawa powstawały do połowy XIX wieku. Były elementem wypełniania postanowień umowy pojednawczej pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego. W Europie zachowało się ich ok. 7 tysięcy, w Polsce jest ok. 600. Około 400 znajduje się na Dolnym Śląsku. Wiele krzyż przeniesiono z pierwotnych miejsc na cmentarze, do parków i ogrodów, ale ten w Stargardzie stoi wciąż w jednym miejscu, tam, gdzie go postawiono w połowie XVI wieku.

Krzyż pokutny ze Stagrardu: kto był mordercą?

Odkuto go z jednego bloku wapienia gotlandzkiego lub olandzkiego. Jego powierzchnie zdobi ryt postaci Chrystusa na krzyżu oraz inskrypcje wykonane gotyckim pismem w języku dolnoniemieckim (dialekt języka niemieckiego). Z jednej strony krzyża napis głosi: Boże bądź łaskaw dla Hansa Billeke, roku 1542. Na rewersie znajduje się napis, który jest różnie tłumaczony w polskiej literaturze. Część badaczy jest zdania, że napis głosi: Roku 1542 Hans Billeke został zabity żelaznym prętem przez Lorentza Madera – jego matki siostry syna. Inni zaś tłumaczą odwrotnie: W 1542 roku Hans Billeke zamordował w końcu żelazną siekierą mordercę swojego siostrzeńca. I tych, którzy uważają, że zabójcą był Hans jest więcej.

Według dawnego prawa, morderca pokrywał koszty pogrzebu zabitego, a także łożył na utrzymanie jego rodziny. Opłacał koszty przewodu sądowego, a w miejscu zbrodni był zobowiązany wznieść krzyż z opisem dokonanego przez siebie czynu – pod tym znakiem miało odbyć się pojednanie z rodziną zabitego, stąd nazwa krzyż pojednania. Morderca powinien również odbyć boso pieszą pielgrzymkę do wybranego świętego miejsca, np. do Rzymu lub Jerozolimy, a dla miejscowego kościoła kupić świece.

Według przekazów, przy krzyżu w Stargardzie znaleziono martwe ciało Hansa (mordercy), a kilka dni później w tym miejscu wyrósł dąb. Nazwano go Pokutnikiem. Krążyły pogłoski, że drzewo skrywało duszę Hansa. Kilka wieków później (już po II wojnie) w drzewo uderzył piorun, rozłamując go na dwie części.

Krzyż w Stargardzie na przełomie 2004/2005 przeszedł gruntowną konserwację.

Krzyż pojednania w Stanowicach

Niektóre źródła podają, że największy i być może najstarszy datowany (1305 r.) krzyż pojednania w Polsce, znajduje się w Stanowicach - niewielkiej wsi na Dolnym Śląsku w gminie Strzegom.  Niestety, nie zachował się on w całości.  Według  szacunkowych badań zachowanej jego części, przypuszcza się, że miał on ok. 4 metry wysokości.