Oskar Sosnowski - architektura zakorzeniona w tożsamości [ZNANI ARCHITEKCI]

Oskar Wiktor Sosnowski urodził się 6 listopada 1890 roku w Petersburgu. W 1903 roku ukończył studia na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym w Instytucie Politechnicznym w Warszawie. Praktyki odbył w pracowni Józefa Piusa Dziekońskiego, który był pierwszym dziekanem Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Pracował w Wydziale Architektonicznym Zarządu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1914 został profesorem zwyczajnym Politechniki Lwowskiej, a 5 lat późnej Politechniki Warszawskiej.  W 1925 uzyskał tytuł doktora nauk technicznych za rozprawę "Powstanie, układ i cechy charakterystyczne sieci ulicznej na obszarze Wielkiej Warszawy"

Brał udział w Wojnie Bolszewickiej. Został kierownikiem wydziału w Ministerstwie Spraw Polskich Ukraińskiej Republiki Ludowej. W 1922 był inicjatorem utworzenia Towarzystwa Urbanistów Polskich. Rok później założył Zakład Architektury Polskiej na Politechnice Warszawskiej (późniejszy Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki). Zakład ten nie tylko kształcił przyszłych architektów, ale też prowadził szeroko zakrojone badania nad dziedzictwem architektonicznym Polski, ze szczególnym uwzględnieniem architektury drewnianej i sakralnej (głównie okolic Warszawy, Zamościa, Podhala, Kurpi, Łowicza i Podlasia). Sosnowski wraz ze studentami dokumentował setki zabytków, tworząc niezwykle wartościowe archiwum rysunków, planów i fotografii. Dzięki tej pracy wiele obiektów, które dziś już nie istnieją, zostało ocalonych od zapomnienia.

Oskar Sosnowski: nie tylko kościoły

Oskar Sosnowski wpisuje się w nurt architektury modernistycznej. W jego projektach widać inspirację stylem historycznym, przede wszystkim gotykiem i romanizmem, które potrafił twórczo przekształcać w nowoczesnej formie (np. stosując konstrukcję żelbetonową). Od samego początku swojej praktyki zawodowej startował w konkursach architektonicznych. Zajął m.in. pierwsze miejsce w konkursie na projekt dworku w Opinogórze (1908 rok) czy projekt kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia NMP przy ulicy Grójeckiej w Warszawie (1909 rok). W tym samym roku zaprojektował wzorcową zagrodę włościańską zdobywając III miejsce na Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie. Był autorem licznych willi i domów mieszkalnych. Powstawały m.in. w Warszawie, Piasecznie, Milanówku, Jasnej Górze czy w Gdyni. Zaprojektował też gmach Kurii Biskupiej w Katowicach i otoczenie pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie (cokół oraz basen). Stworzył projekt rozbudowy ratusza i Placu Teatralnego w Warszawie. 

Sosnowski stworzył liczne obiekty sakralne. Zaprojektował m.in. kościoły w Orłowie, Mokoszynie, we Włocławku, w Imielnicy, Przeprośnej Górze, w Fałkowie, Lublinie Goniądzu, Starosielcach, Hodyszewie czy we Lwowie.

Jak wspomnieliśmy Sosnowski był także urbanistą. Wraz z Antonim Jawornickim stworzył w 1924 roku projekt miasta-ogrodu Czerniaków. Odpowiadał też za projekt parcelacji terenu kolonii oficerów marynarki wojennej w Gdyni czy projekt regulacji placu Zamkowego w Warszawie (1931 rok).

Oskar Sosnowski: bazylika św. Rocha w Białymstoku - biała perła

Bez wątpienia, dziełem życia Oskara Sosnowskiego jest kościół pw. św. Rocha w Białymstoku. To jeden z najbardziej wyrazistych i symbolicznych przykładów modernistycznej architektury sakralnej w Polsce. W 1926 zorganizowano konkurs na projekt "Świątyni Opatrzności Bożej w Białymstoku”.  Kościół został pomyślany jako Pomnik Odzyskania Niepodległości – jego budowa miała symbolizować odrodzenie państwa polskiego.  Niestety, żadna z 76 prac nie zyskała aprobaty proboszcza. Konkurs powtórzono w 1927 roku. Zwyciężył odważny, nowoczesny projekt Oskara Sosnowskiego. Położony na wzgórzu kościół zaprojektowany został jako monumentalna bryła o centralnym planie z wysoką na 78 metrów ażurową wieżą przypominającą latarnię — symbol duchowego przewodnictwa i nadziei.

Kościół św. Rocha w Białymstoku: budowa

Prace budowlane rozpoczęto w 1927 roku. Były finansowane prawie wyłącznie z darów wiernych. Tuż przed wybuchem II wojny światowej kościół był gotowy w stanie surowym. Zamontowano kopułę i ukończono wieżę z wieńczącym ją 3-metrowym posągiem Matki Boskiej stojącej na piastowskiej koronie. W czasie wojny w dalszym ciągu prowadzono prace budowlane (przez krótki czas mieściły się tu niemieckie koszary z punktem obserwacyjnym na wieży). Pierwsze nabożeństwo odbyło się tu w 1941 roku. Prace budowlane zakończono w 1944 roku. Kierował nimi Stanisław Bukowski. 18 sierpnia 1946 roku konsekrowano świątynię. Pomimo trudnych warunków, udało się zachować podstawowe założenia architektoniczne Sosnowskiego.

Kościół na planie ośmioboku zbudowany został w stylu modernistyczno-ekspresjonistycznym. Składa się trzech stopniowo narastających brył (pierwsza tworzy zasadniczy plan świątyni, dwie pozostałe stanowią ośmioboczne parawanowe attyki). Pełno tu geometrycznych form – głównie prostokątów, walców i półkoli – zestawionych w sposób tworzący rytmiczną, dynamiczną całość. Biała, tynkowana elewacja i surowe wykończenie wnętrz podkreślają ascetyczny charakter nowoczesnej architektury sakralnej.

Kościół św. Rocha w Białymstoku: wnętrza

Wnętrze kościoła zaskakuje przestronnością i światłem. Światło naturalne przenika przez rytmicznie rozmieszczone, wysokie okna, tworząc niemal mistyczną atmosferę. Całość miała nawiązywać do „Boskiego światła”, tak istotnego w teologii i liturgii. Kryształowa struktura sklepień nawiązuje do miejscowych sklepień z XVI wieku w Łomży, Wiźnie, Supraślu i Wilnie. 

Obok stoi plebania zbudowana w latach 1929-1932 również według projektu Oskara Sosnowskiego.  Kościół otoczony jest murem (w pierwotnych planach były dwie kondygnacje) z 4 wieżyczkami narożnymi przypominającymi baszty.

Papież Franciszek jesienią 2018 roku podniósł kościół św. Rocha w Białymstoku do rangi bazyliki mniejszej. W tym samym roku obiekt wpisano na listę pomników historii w ramach akcji "100 Pomników Historii na stulecie odzyskania niepodległości". Kościół w Białymstoku jest uznawany za jedną z najwybitniejszych budowli sakralnych dwudziestolecia międzywojennego.

-

Oskar Sosnowski był nie tylko architektem i urbanistą. Zajmował się również malarstwem i rzeźbiarstwem symbolicznym (jest autorem m.in. rzeźby Dawid-król i mag z 1928 roku). Był teoretykiem sztuki. W 1929 zainicjował serię wydawnictw pod tytułem "Studia do dziejów Sztuk w Polsce" wydawał czasopismo "Biuletyn Naukowy", i napisał "Dzieje budownictwa w Polsce" (ukończył tylko pierwszy tom. Wydany został przez PWN w 1964 roku).

Wszystko dla architektury

W trakcie obrony Warszawy w 1939 roku Oskar Sosnowski zamieszkał w budynku Wydziału Architektur Politechniki Warszawskiej (przy ul. Koszykowej 55), aby osobiście czuwać nad bezpieczeństwem zbiorów. Podczas ratowania archiwum, na podwórzu gmachu został trafiony odłamkiem. Stracił obie nogi. Zmarł na zakażenie krwi 24 września 1939 roku. Prowizorycznie został pochowany na dziedzińcu Wydziału Architektury PW. Wkrótce szczątki wybitnego architekta przeniesiono do rodzinnego grobowca na warszawskich Powązkach (kwatera 88-6-20/21). Jego dwaj synowie zginęli w Powstaniu Warszawskim.