Ikony modernizmu: Maison de Verre w Paryżu. Dom za szklaną kurtyną

Maison de Verre wzniesiony został na miejscu istniejącej XIX-wiecznej kamienicy, w drugiej linii zabudowy przy Rue Saint-Guillaume 31, w śródmieściu Paryża. Inwestorem tej niezwykłej, ukończonej w 1928 roku, rezydencji (w której mieściła się także prywatna kliniką ginekologiczna) był doktor Jean Dalsace. Architektem Maison de Verre był uznany dekorator wnętrz i projektant mebli Pierre Chareau. Przy projektowaniu i budowaniu domu współpracowali Bernard Bijvoet (architekt holenderski pracujący w Paryżu od roku 1927, wcześniej wspólnik Jana Duikera) i mistrz ślusarz Louis Dalbet (stały współpracownik Chareau, wykonawca projektowanych przez niego mebli).

Trudne początki Szklanego Domu

Właścicielka mieszkania na ostatnim piętrze kamienicy odmówiła wyprowadzenia się i sprzedaży swojej nieruchomości. Twórcy projektu zdecydowali się więc "wbudować" nową bryłę pomiędzy boczne ściany sąsiednich budynków, a ostatnią kondygnację. Stalową konstrukcję domu wprowadzano kawałek po kawałku wyburzając murowane ściany(dwie dolne kondygnacje) pod ostatnim, zamieszkanym nieprzerwanie piętrem. Już sam ten fakt czyni budynek niezwykłym. Nowa konstrukcja - stalowe słupy oraz stropy z betonu zbrojonego - była gotowa w lipcu 1928 roku, kilka dni przed wydaniem pozwolenia na budowę przez władze miejskie Paryża

Konstrukcja domu pozwalała na elastyczne rozmieszczenie przegród w przestrzeni ograniczonej z obu stron lekkimi ścianami z bloczków szklanych. Niewiele okien w przeszklonej w całości elewacje miało możliwość otwierania. W ścianie zewnętrznej zaprojektowano otwierane panele wentylacyjne poruszane za pomocą prostego systemu bloczków i ciężarków. Dodatkowo dom został wyposażony w system wentylacji mechanicznej. Powietrze pobierane było z zewnątrz, po czym filtrowane, ogrzewane zimą, chłodzone latem i rozprowadzane po domu systemem kanałów pod podłogą. Doktor Dalsace sam napisał list do miejskich władz budowlanych potwierdzający zgodność systemu wentylacyjnego z normami.

Doktor Jean Dalsace wprowadził się do wykończonego domu w 1932 roku. Koszt przedsięwzięcia to około 4 miliony franków.

Fot. CC0 (Domena publiczna)

Maison de Verre - dom czy mebel?

W swoim artykule na temat Szklanego Domu z lat 60. XX w. Kenneth Frampton zastanawia się czy obiekt ten powinien być postrzegany jako budynek, czy jako mebel. Metoda projektowania przestrzeni wewnętrznych (po tym jak zbudowano już ściany zewnętrzne), była bardzo podobna do metody stosowanej przez Chareau przy projektowaniu mebli.

Klienci mieszkali kilkaset metrów od placu budowy (kilkaset metrów) i często przychodzili (zwłaszcza pani Dalsace), żeby doglądać, dyskutować i modyfikować instalacje z Chareau, Bijvoetem i Dalbetem, który produkował modele dyskutowanych rozwiązań w skali 1:1. Dom w dużej części projektowany był więc na bieżąco, na placu budowy.

Ruchome części Maison de Verre

Podział wnętrza Szklanego Domu może być do pewnego stopnia zmieniany za pomocą przesuwnych, składanych lub obrotowych ekranów ze szkła, metalu lub perforowanej blachy. Lekkie aluminiowe ściany działowe z izolacją akustyczną pomiędzy panelami aluminium są niezależne od konstrukcji.

Ruchome elementy wydzielające przestrzeń z umywalką i bidetem w sypialniach dzieci to parawany zrobione z metalowych rurek i blachy perforowanej, wyposażone w rolki umożliwiające przesuwanie ich wedle potrzeby bez wysiłku i bezgłośnie. Parawany te wydzielają ale są jednocześnie przejrzyste.

Fot. CC0 Domena Publiczna

Szafy w Szklanym Domu są metalowymi, pomalowanymi na czarno boksami stanowiącymi przegrodę pomiędzy sypialniami a korytarzem. Są one dostępne z obu stron. Od strony sypialni drzwi szaf są podwójne, jedne z giętej blachy, drugie drewniane z przegródkami i wieszakami dostarczającymi dodatkowej przestrzeni na buty. Otwarcie wszystkich drzwi na raz czyni dom otwartym od fasady do fasady.

Chareau zaprojektował kilka rodzajów szafek na książki w tym specjalną balustradę schodów będącą jednocześnie domową biblioteczką. Półki wykonane były z metalu i szkła zbrojonego. Można je było wyjmować, wysuwać, podnosić. Szafka na książki w małym salonie była zawieszona na szynie pod sufitem, podczas gdy szafki w dużym salonie pokrywały całą ścianę. Zainstalowano tam specjalną ruchomą drabinkę umożliwiającą dostęp do górnych półek.

Składane stalowo-aluminiowe schody/drabina pozwalające na komunikację między główną sypialnią na drugim piętrze a małym salonem pani Dalsace na pierwszym piętrze.

Innym przykładem mechanicznych komponentów domu jest podwieszany do sufitu ruchomy wózek z kuchni do jadalni.

Bezwstydne materiały

Materiały konstrukcyjne użyte w Maison de Verre są surowe - nie ma tu wykończeń tynkiem czy płytą gipsową. Stal, aluminium i szkło są wystawione na dotyk. Nic nie zakrywa nitów łączących stalowe elementy, detale połączeń są do wglądu obserwatora. Po krótkiej inspekcji nie uzbrojonym okiem można odkryć z czego i jak złożony został Maison de Verre. To samo dotyczy mechanizmów usprawniających jego działanie - na widoku są korby, bloczki, zębatki, ciężarki umożliwiające otwieranie okien itd. Corbusierowskie określenie 'maszyna do mieszkania' znajduje tutaj w pełni nowy wymiar.

Chareau potraktował swój budynek jako montaż architektonicznych mikro-zdarzeń. Zaprojektował nie tylko skorupę - ściany i podłogi, ale też wyposażenie wbudowane na stałe, wszystkie meble i szafy - z różną artykulacją i formą skrojoną na miarę spełnianej funkcji. Projektowanie domu to dla niego zbiór odrębnych rozwiązań problemów otoczenia, siedliska.

Fot. CC0 (Publiczna domena)

Szkło, jako skóra budynku

Klient - doktor Dalsace pragnął skąpanego w świetle słonecznym gabinetu i laboratorium na parterze przy jednoczesnym wymogu zapewnienia prywatności pacjentom. Chareau natomiast był pod mocnym wpływem obecnego wśród paryskich architektów ideologicznego trendu kładącego nacisk na fizyczną i psychiczną higienę.

Szklane bloki - główny materiał elewacyjny domu - były relatywnie wytrzymałe, potrzebujące niewiele nakładów na utrzymanie i czyszczenie na zewnątrz i wpuszczały maksymalną ilość światła do wnętrza. Poza tym Chareau preferował w projektowanych przez siebie wnętrzach raczej światło rozproszone lub odbite - naturalne czy sztuczne - niż światło bezpośrednie. Zbudowana ze szklanych bloków fasada pozwala światłu naturalnemu penetrować wnętrze budynku, nie dopuszczając jednocześnie do naruszania prywatności mieszkańców. Zastosowane szkło jest półprzeźroczyste. W nocy fasady są oświetlone z zewnątrz przez wielkie reflektory, sączące ciepłe rozproszone światło do wnętrza.

W latach 30. XX wieku szklane cegły były we Francji w powszechnym użyciu już od kilku lat. Nigdy jednak nie użyto ich w tak radykalnym wymiarze. W 1900 roku na Wystawie Światowej w Paryżu przedstawiono 'Palais Lumineux' (Świetlisty Pałac) w całości skonstruowany ze szkła. Chareau mógł go widzieć i mógł być on bezpośrednio źródło inspiracji dla Maison de Verre.

Fot. CC0 (Domena publiczna)

Wpływ Maison de Verre na światową architekturę

Maison de Verre wraz z Domem Pani Schroder Gerrita Thomasa Rietvelda (Utrecht, 1923-24) są pierwszymi przykładami transformowalnego planu. Szklany dom był w zamyśle Chareau modelem popularnego domu przyszłości. Spójrzmy na wpływ jego projektu na współczesnych mu i późniejszych twórców i dzieła architektury.

Le Corbusier był kilka razy widziany w okolicach placu budowy Szklanego Domu. Od tego czasu (po 1930) zaczął wprowadzać stal i szkło do swoich projektów - np. Cite de Refuge w Paryżu.

Paul Nelson - jeden z pierwszych krytyków Szklanego Domu - zachwycony wyrażonymi w nim ideami rozwinął je dalej w swoim teoretycznym projekcie Maison Suspendu.

Jean Prouve, zafascynowany Maison de Verre, zaprojektował Szkołę na Otwartym Powietrzu w Suresnes, która była innowacyjna nie tylko pod względem zastosowania szkła i stali ale też wyposażona w ogrzewanie podłogowe. Ten sam architekt był przewodniczącym jury, które w 1971 roku wybrało do realizacji projekt Centrum Pompidou autorstwa Richarda Rogersa i Renzo Piano.

Maison de Verre został odkryty na nowo w latach 60-tych XX wieku przez młodych wówczas brytyjskich architektów Richarda Rogersa i Normana Fostera. Architektura tych dwóch dowodzi głębokiej fascynacji technologicznymi aspektami Maison de Verre, która stała się bezpośrednim katalizatorem stylu high-tech.

Tokijski sklep i siedziba główna marki Hermes projektu Renzo Piano nieodparcie przywodzi na myśl elewacje Maison de Verre.

Inspirację w Szklanym Domu znalazł też Rem Koolhaas. Projekty domów OMA - Maison Bordeaux oraz Dutch House eksplorują występujący tam aspekt mobilności zazwyczaj stałych elementów domu. Podnoszona kładka w Domu Holenderskim zmienia przestrzeń domu odcinając dostęp do sypialni. Natomiast Maison Bordeaux wyposażony jest w ruchomą w pionie, poruszaną hydraulicznie platformę czyniąca możliwym dla inwalidy przykutego do wózka swobodne przemieszczanie się pomiędzy trzema poziomami jego domu.

W ten nurt wpisuje się też Dom Bezpieczny projektu KWK Promes Roberta Koniecznego ze swoimi napędzanymi elektrycznie przesuwnymi ścianami i okiennicami.

----

Maison de Verre został kupiony od rodziny Dalsace w 2006 przez historyka architektury Roberta Rubina i nieprzerwanie funkcjonuje jak dobrze naoliwiona maszyna. Szklany Dom jest stale zamieszkany - nie jest muzeum jak większość arcydzieł architektury wczesnego XX wieku. Właściciel domu udostępnia go zwiedzającym jeden dzień w tygodniu. Dom można odwiedzić rezerwując wizytę z 3-miesięcznym wyprzedzeniem.